Tag: familjulív

Tað góða við einum pápa

Published on by Admin

“Fátt er sum faðir – einki er sum móðir,” sigur orðatakið.

Men hvat er tað, hetta at vera pápi? Hvønn leiklut spæla og eiga pápar at spæla í lívinum hjá sínum børnum? Stór óvissa valdar kring henda spurning, og hon tykist vaksa fyri hvønn dag. “Ein kvinna hevur tørv á einum manni á sama hátt, sum ein fiskur hevur tørv á eini súkklu,” segði feministurin Gloria Steinem. Umframt fíggjarliga trýstið frá einum alt meira heimsumfevnandi marknaði, so seta kynsradikalir aktivistar, sum vilja gera upp við alt, sum eitur kynsleiklutir, grundleggjandi spurnartekin við leiklutin hjá pápum. Kynsliga kollveltingin og í ein serligan mun tøkniligu gitnaðarinntrivini, ið gjørdu hana møguliga í verki, hava havt sum undirliggjandi endamál at skilja kynslív og nøring frá hvørjum øðrum. Trupulleikin er bara, at samstundis sum pápar verða fremmandgjørdir frá teirra ábyrgd ímóti ættarliðinum, sum teir hava verið við til at skapt, so er tað júst hetta ættarliðið – børnini, við øðrum orðum – sum líða.

Hetta veit samfelagsgransking at siga.

Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Sambært samfelagsfrøðinginum W. Bradford Wilcox, sum er professari á University of Virginia, hava pápar, sum spæla ein virknan leiklut í lívunum hjá teirra børnum, eina heilt serstaka, jaliga ávirkan á hesi somu mannalív.

Í eini grein, sum The Atlantic gav út, tekur Wilcox fyrst og fremst samanum gransking í, hvussu sambandið er ímillum ávíkavist pápar og mammur og teirra børn. “Fathers don’t mother,” sigur hann. Pápar eru pápar og mammur eru mammur. Kynsleiklutir eru í ein týdningarmiklan mun mentanarliga treytaðir. Men ikki bara. Verður hugsað generelt, og verður hædd tikin fyri undantøkum og fjølbroytni, so er tað ymiskt, hvat eyðkennir ávíkavist pápar og mammur. Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Tað, sum serliga eyðkennir sambandið ímillum pápa og barn, er jalig øsing, spenningur og leikandi óvissa. Mammur eru róligari, og jaliga øsingin ger seg ikki galdandi í sama mun sum hjá pápunum. Pápar beistast meira við teirra børn, enn mammur gera, og hetta lærir tey – bæði synir og døtur – at skilja kropslig og kenslulig mørk á ein serligan hátt. Somuleiðis eggja pápar meira enn mammur børnum sínum at vága nakað, bjóða sær sjálvum av og at vera sjálvstøðug. Mammur leggja harafturímóti størri dent á tryggleika, og at børnini hava tað gott kensluliga. Pápar hugsa meir langtíðar, mammur stutttíðar. Í hesum sambandi vísir Wilcox á eina áhugaverda gransking, sum vísti, at tá ið foreldur læra síni børn at svimja, hava pápar lyndi til at standa aftan fyri barnið, so at barnið á ein hátt stendur einsamalt yvir fyri avbjóðingunum rundanum tað. Mammur stilla seg hinvegin oftari framman fyri barnið og søkja eygnasamband, so at barnið kann kenna seg tryggari.

Av tí at pápar vanliga eru størri og sterkari enn mammur, megna pápar betur enn mammur at verja síni børn frá kropsligum vandum og frá skaðiligari ávirkan sosialt. Fleiri granskarar vilja til dømis vera við, at tá ið talan er um gentur, sum gerast við barn í tannárunum, er høvuðstrupulleikin fráverandi pápar. Pápar hava sum heild lyndi til at vera strangari enn mammur og eru meira avgjørdir, tá teir aga síni børn. Mammur eru meira fleksiblar í sínum aga. Tað er sannlíkari, at tær royna at yvirtala síni børn í truplum støðum, serliga við støði í tí kensluliga.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Wilcox vísir á trý øki, har tað serstaka og jaliga, sum pápar geva sínum børnum, serliga kemur til sjóndar: í sambandi við lógarbrot, barnsburð og tunglyndi.

Betri sambandið er ímillum synir og pápar, minni eru sannlíkindini fyri, at hesir ungu mennirnir gerast lógbrótarar. Í granskingini, sum Wilcox sipar til, vórðu sambond góðskumett eftir, hvat børnini søgdu um umsorganina, ið tey kendu frá pápa sínum, samskiftið teirra millum og um góðskuna í sambandinum sum heild. Sannlíkindini fyri, at dreingir fóru at bróta lógina, vóru helvtina minni fyri dreingir við einum góðum sambandi við pápar sínar samanborið við dreingir, sum vuksu upp hjá eini stakari mammu ella høvdu eitt ringt samband við pápar sínar, sum annars vóru til staðar. Í granskingini varð hædd tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Pápar hava somuleiðis góða ávirkan á døtur sínar. Tær, ið hava eitt gott samband við pápa sín, eru í munandi minni vanda fyri at gerast við barn í tannárunum. Hugt varð eftir gentum, sum livdu saman við báðum foreldrum sínum og søgdu seg hava í øllum førum eitt miðalgott samband við pápan. Síðani varð hugt eftir teimum gentum, sum einans búðu saman við mammu sínari, og teimum, sum søgdu sambandið við pápa teirra vera vánaligt. Sannlíkindini hjá fyrra bólkinum av gentum fyri at gerast við barn í tannárunum vóru helvtina minni enn sannlíkindini hjá tí seinna.

Haraftrat hevur tað stóran týdning sálarheilsuliga at hava eitt gott samband við pápa sín. Sama úrslit sum við lógarbrotum og barnsburði ger seg galdandi í samband við tunglyndi. Tey 13 til 18 ára gomlu, sum høvdu eitt gott samband við pápa sín, upplivdu helvtina minni sannlíkindi fyri at fáa tunglyndi í mun til tey, sum bert búðu saman við mammu síni, ella tey, sum hóast tey búðu saman við báðum foreldrunum, høvdu eitt vánaligt samband við pápan. Hædd varð her tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er.

Vísindaliga kunnu vit við vissu siga, at pápar hava eina serstaka, jaliga ávirkan á síni børn. Hetta er tó treytað av, at teir eru til staðar í teirra lívi, og at sambandið teirra millum er gott. Tá eru útlitini hjá hesum børnum væl betri. Eru páparnir hinvegin ikki til staðar, ella er sambandið vánaligt, versna útlitini samsvarandi. Pápar hava týdning. Tað hava teir, tí teir eru pápar. Teir hava nakað heilt serstakt at bjóða sínum børnum, júst tí teir eru pápar.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er. Tað, at hjúnabandið sum stovnur minkar í tign og virðing, og at børn í vaksandi títtleika verða fødd uttan fyri hjúnabandsins karmar, er tí eitt ringt hugskot. Hetta er ein av teimum mongu avbjóðingum, sum hjúnabandið stendur yvir fyri í dagsins samfelag. Ein onnur avbjóðing – sum í veruleikanum er hin sama – er uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í hesum døgum: at kynsneutralisera hjúnabandið, so tvey av sama kyni kunnu giftast. Hetta er enn eitt stig á leiðini burtur frá hjúnabandsins tign og virðing. Burtur frá tí, at hjúnabandið er sjálvsagdi samanhangurin, sum børn verða fødd og uppald í. Her er vert at geva gætur, at í Føroyum hevur hjúnaband millum tvey av sama kyni, sambært Gallup, sín størsta stuðul millum tey, sum samliva, tvs. liva saman ógift. Hetta at broyta hjúnabandið og tað at velja hjúnabandið fullkomiliga frá tykist at vera partur av sama ráki.

Um kynsligi komplimentariteturin millum mann og konu verður tikin burtur úr hjúnabandsins allýsing, er reint logiskt einki grundarlag longur fyri at siga, at hjúnabandið snýr seg um nøring og barnauppaling. Siga vit tað, siga vit samstundis, at børn ikki hava tørv á og rætt til bæði síni foreldur. Týdningarmikli leikluturin, ið ein góður pápi spælir í lívinum hjá børnum sínum, verður sostatt settur til viks. Og tá verður alt samfelagið væl fátækari.

Børn hava rætt til síni foreldur

Published on by Admin

Í dag hevur barnarættindasáttmálin hjá ST 56 ára føðingardag. Tað var 20. novembur í 1959, at ST upprunaliga samtykti sáttmálan. Í 1993 kunngjørdi Føroya Løgting, at sáttmálin eisini var galdandi í Føroyum, og Føroyar gjørdust tá eitt av teimum 140 londunum í heiminum, sum hava skrivað undir sáttmálan.

Tað eru neyvan nógv mál, sum eru týdningarmiklari og meira grundleggjandi enn rættindini hjá børnum. Mahatma Ghandi segði, at stórleikin hjá eini tjóð er mettur eftir, hvussu hon fer við sínum veikastu borgarum. Dietrich Bonhoeffer tók undir við hesum, tá ið hann segði, at moralska royndin fyri eitt samfelag er, hvat tað ger fyri børn síni. Barnarættindasáttmálin hjá ST er ein ítøkiligur mátistokkur, sum stórleikin og moralurin – og kanska legitimiteturin yvirhøvur – hjá einum samfelag verða mátað eftir.

Grein 7 í barnarættindasáttmálanum ljóðar soleiðis:

“Barnið skal verða skrásett beint eftir føðing og skal frá føðing hava rætt til eitt navn, rætt til at fáa ríkisborgararætt og, í tann mun tað ber til, rætt til at kenna og verða ansað av sínum foreldrum.”

Rætt til at kenna og verða ansað av sínum foreldrum. Tí eitthvørt barn hevur tvey foreldur. Eina mammu og ein pápa. Sambært barnarættindasáttmálanum hava øll børn rætt til, í tann mun tað ber til, at kenna og verða ansað av hesum báðum persónunum.

Hjúnabandið hevur søguliga verið og er enn fyrsti og fremsti samfelagsligi stovnurin, sum verjir júst hesi barnarættindi. Hjúnabandið er tað, sum setur ein moralskan og løgfrøðisligan karm um náttúrligu kærleikseindina, sum undir bestu umstøðum skapar nýtt lív. Hjúnabandið er sostatt bæði har fyri forelskað vaksin og fyri elskað børn.

Tað er tí ein trupulleiki, tá ið eitt samfelag setur sær fyri at broyta hjúnabandið, so tað ikki longur skal umfata nøring og barnauppaling. Tá tænir hjúnabandið bert helvtini av sínum endamáli, og børn verða í ein avgerandi mun slept upp á fjall. Tað er júst hetta, sum uppskotið um at loyva samkyndum pørum at gerast hjún førir við sær.

Hetta er meir enn bara tað, at tryggi og støðufasti karmurin, sum hjúnabandið er, hvørvur. Tíverri fer tað longur enn tað. Tí eitt, sum neyðturviliga fylgir við, tá ið hjúnabandið verður broytt til at umfata samkynd parløg, er, at familjan sjálv verður broytt, og náttúrliga, biologiska sambandið ímillum foreldur og børn verður kvett av. Hetta hava vit sæð í fleiri av okkara grannalondum. Í Danmark, til dømis, hava samkynd rættindi til eftirgjørdan gitnað.

Tí, sjálvandi, samkynd pør kunnu ikki nørast. Frá náttúrunnar hond er tað ómøguligt. Ætla samkynd pør sær at stovna familjur, mugu onnur háttaløg tí brúkast. Trupulleikin er tó, at tá talan er um eftirgjørdan gitnað, so verður eitt barn gjørt meira ella minni foreldraleyst.

Í eftirgjørdum gitnaði, sum ikki nýtir egg og sáð frá tí parið, sum fær viðgerðina, verður biologiska sambandið ímillum barnið og antin mammu ella pápa tess kvett av. Uttan mun til um talan er um ein sáðgeva ella eina burðarmóður, so ger inntrivið seg sostatt inn á grundleggjandi rættin, sum øll børn hava at “kenna og verða ansað av sínum foreldrum”.

Í eini grein um evnið sigur amerikanski løgfrøðingurin Jeff Shafer soleiðis:

Við at broyta hjúnabandið má lógin eisini gera ymiskt annað: t.d. hálova tøkniligum og øðrum nýskapandi háttaløgum og harvið javnseta hesi við náttúrligu og relationellu tilgongdina. Tað merkir, at lógin má staðfesta, at bæði ættleiðing og tøknilig framleiðsla av børnum úr kyknum og kroppum, sum eru funnin uttan fyri parlagið hjá foreldrunum, eru vanlig – og ikki tragisk ella sjáldsom.

Víðari sigur hann:

So hugsjónin handan samkynt hjúnaband broytir ikki einans, hvat tað merkir at vera foreldur, men eisini, hvat tað merkir at vera barn. Tí sambært henni kemur eitt barn ikki inn í heimin við náttúrligum relatiónum til nøkur ávís menniskju, men hevur einans eitt umbýtissligt samband við persónarnar, sum hava ábyrgd av at heinta tað á onkran hátt. Einki barn í einum húsarhaldi hjá samkyndum hevur sín uppruna í parlagnum hjá makunum í húsinum. Hvørt tað einasta barn í slíkum umstøðum er rivið frá í minsta lagi einum av foreldrunum. Sambandið, sum barnið í hesum føri hevur mist við síni foreldur, er ikki tragiskt – tað er neyðturviligt og ein íborin partur av samkyndu heimsfatanini.

Óhugnaligi logikkurin, ið samkynda hugsjónin setur fram, forðar okkum yvirhøvur at fata, at foreldraleysa støðan hjá tí foreldraleysa barninum er nakað, ið er vert at syrgja yvir.

Tað, ið Shafer sigur um tað tragiska, er júst tað, sum hevur grundleggjandi týdning í hesum. Tá ið eitt hinskynt par ikki megnar at nørast, er tað tragiskt. Tað er nakað, sum órógvar náttúrligu gongdina. Okkurt er gingið galið, og tað, sum vanliga hendir, er ikki hent. Eftirgjørdur gitnaður, í tann mun viðgerðin umfatar sáð og egg hjá viðkomandi pari, er tá ein loysn upp á ein trupulleika. Man kann siga, at náttúrliga støðan verður endurstovnað. Tá ið eitt samkynt par hinvegin ikki nørist, er tað ikki tragiskt. Tí samkynd pør eru ikki náttúrliga før fyri at nørast. Einki er gingið galið, og tað, sum er hent, er tað, sum vanliga hendir. Eftirgjørdur gitnaður gongur í tí føri beinleiðis ímóti náttúrligu støðuni. Og heldur enn at loysa ein trupulleika, skapa hesi inntriv sín egna, sera álvarsama trupulleika.

Gerast samkynd hjúnabands- og familjurættindi lóglig í Føroyum, verður sambandið ímillum foreldur og børn lítilsgjørt og avskeplað.

Fyri mong, sum stuðla samkyndum hjúnabandi og eftirfylgjandi familjurættindum, umboðar lógfestingin av báðum viðurskiftum eitt veruligt moralskt framstig fyri samfelagið. Sambært hesi fatan er tað gott moralskt sæð, at samkynd sleppa at giftast og stovna eina familju við øllum tí, sum har til hoyrir. Men tað er hetta, sum er so óhugnaligt: Tá verður tað moralskt gott og normativt at gera børn foreldraleys. Tá verður saknurin, somu børn kenna eftir sínum náttúrligu foreldrum, kveistraður burtur, tí hann í besta føri er mistikin, og í ringasta føri skaðiligur fyri samkynda framgongd.

Øll børn hava rætt til síni foreldur. Hetta verður staðfest í barnarættindasáttmálanum, sum vit av røttum hátíðarhalda í dag. Men gerast samkynd hjúnabands- og familjurættindi lóglig í Føroyum, verður sambandið ímillum foreldur og børn lítilsgjørt og avskeplað.

Og hetta ger seg beinleiðis inn á rættindini hjá børnum.

Hjúnabandið er ikki í vanda – samfelagið er

Published on by Admin

Tá ið ein genta og ein drongur møtast og forelska seg í hvør øðrum, vilja tey fegin vera saman. Og tey vilja eisini fegin vera saman. Og tá spyrst ofta eitt barn – ella fleiri – burturúr. Hjúnabandið er tað, vit kalla karmin, sum samfeløg kring knøttin í øldir oman á øldir hava sett rundanum henda veruleika. Hjúnabandið er sostatt bygt á ein grundleggjandi sannleika um menniskju.

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum. Tað er av hesi orsøk, at menniskju í so at siga øllum samfeløgum so leingi, sum søgan minnist, hava skipað seg í hjúnabond.

Sum Ryan T. Anderson orðar tað í bók síni, “Truth Overruled: The Future of Marriage and Religious Freedom”:

“Hjúnabandið er grundað á menniskjaliga sannleikan, at menn og kvinnur komplimentera hvønn annan, lívfrøðiligu sannroyndina at til nøring krevst ein maður og ein kvinna, og sosiala veruleikan at børn hava uppiborið eina mammu og ein pápa.” (loc 468)

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum.

Ella sum John Roberts, dómari í amerikanska hægstarætti, segði í sínum mótmælisskrivi til lógina, ið gjørdi samkynd hjúnabond lóglig í Amerika:

“Henda universella allýsing, at hjúnabandið er ein sameining av einum manni og einari kvinnu, er ikki søgulig tilvild. Hjúnabandið varð ikki sett á stovn orsakað av eini politiskari rørslu, uppdaging, sjúku, kríggi, átrúnaðarligari læru, ella nakrari aðrari virkandi megi í heimssøguni – og avgjørt ikki orsakað av eini fornsøguligari avgerð at útihýsa samkyndum monnum og kvinnum. Hjúnabandið tók seg upp náttúrliga orsakað av einum tørvi: at tryggja, at børn verða borin eini mammu og einum pápa, sum hava bundið seg til at ala tey upp í støðuføstu umstøðunum, sum eitt lívslangt parlag borgar fyri.”

Tað er tí týdningarmikið at hava í huga, at tá ið vit tosa um statin og um lógir, so er hjúnabandið ikki nakað, sum staturin skapar – tað er nakað, sum hann viðurkennir. Tørvurin á hjúnabandinum fer altíð at vera har, og grundarlagið ella sannleikin, sum hjúnabandið er bygt á, fer altíð at vera har. Hjúnabandið er tí ikki nakað, sum samfeløg finna uppá. Tað er nakað, sum samfeløg finna útav. Hjúnabandið fer altíð at vera har. Spurningurin er bara, um samfelagið í tess almenna embæti sum lóggevandi statur viðurkennir hjúnabandið og viðurkennir tað rætt.

Hjúnabandið er har fyri at sameina kallkyn og kvennkyn sum mann og konu, so og tí tey gerast pápi og mamma. Men vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið. Hjúnabandið skal broytast, so tað ikki longur er líka umfatandi, sum tað plagdi at vera. So tað ikki longur tænir øllum endamálinum, tað plagdi at tæna. Nú skal hjúnabandið einans snúgva seg um kenslurnar hjá vaksnum fólkum. Kyn – og harvið kynsligi komplimentariteturin ímillum mann og kvinnu – er ikki longur viðkomandi. Tørvirnir og rættindini hjá børnum verða sostatt ikki longur tikin við. Hetta sokallaða hjúnabandið, sum alsamt fleiri av okkara grannalondum hava lógarfest, er tí ikki eitt veruligt hjúnaband. Tað er eitt avmarkað hjúnaband. Í besta føri eitt hálvt hjúnaband. Samfelagið kann kalla hetta “hjúnaband”, men tað er ikki veruligt hjúnaband. Tí hetta sokallaða hjúnabandið er ikki grundað á sama sannleika, sum veruliga hjúnabandið er grundað á. Tað tænir ikki sama endamáli, sum veruliga og sanna hjúnabandið tænir.

Vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið.

Við at broyta hjúnabandslógina eins og mong vesturlendsk lond hava gjørt seinnu árini, er týdningurin av orðinum “hjúnaband” heilt einfalt broyttur og skiftur út. Tá ið stovnurin, sum alment verður kallaður “hjúnaband”, ikki longur grundleggjandi snýr seg um nøring og uppaling av børnum, so er “hjúnaband” ikki longur hjúnaband. “Hjúnabandið” er tá vorðið okkurt annað. (Hetta er tað, meint verður við, tá ið tað á enskum verður tosað um “the redefinition of marriage”.)

Men veruliga hjúnabandið hvørvur kortini ikki. Tí tørvurin á tí er enn har. Sannleikin, tað er bygt á, er enn har. Fólk gerast enn forelskað. Tey fáa enn børn. Og teirra parløg og teirra avkom hava enn tørv á tryggum og støðuføstum kørmum. Um samfelagið hevur gjørt av, at orðið “hjúnaband” ikki longur kann nýtast um hesar karmar, ja, so er tað óheppið. Men tað hevur í roynd og veru onga ávirkan á veruliga hjúnabandið – ella tað, sum fyrr varð rópt hjúnaband.

Tað er tí ongin orsøk at óttast fyri hjúnabandinum sjálvum. Tað fer ongan veg, so leingi menniskju enn eru menniskju. Men viðvíkjandi samfelagnum er spurningurin ein heilt annar. Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði? Hvussu verður støðan í einum samfelagi, har normurin broytist soleiðis, at tað verður minni og minni sjálvsagt, at familjur skipa seg innan fyri hjúnabandsins karmar?

Vísindini hjálpa okkum at byrja at svara hesum spurninginum:

  • Tað eru størri sannlíkindi fyri fátækradømi uttan fyri hjúnaband, bæði fyri vaksin og børn. Børnini, bæði hjá mammum, sum eru fráskildar, og mammum, sum áttu tey uttan fyri hjúnaband, uppliva trongari fíggjarlig kor enn tey, sum vaksa upp í giftum familjum. (Hetta síggja vit eisini í Føroyum, har størsti parturin av teimum børnum, sum eru í fátækraváða, eru í heimum við støkum uppihaldara.)
  • Tey børn, hvørs foreldur skiljast ella ongantíð giftast, klára seg ofta verri í skúlanum og eru í størri vanda fyri ikki at fullføra sína skúlagongd, bæði í fólkaskúla og á miðnámi, eins væl og undir hægri lesnaði.
  • Somu børn hava verri útlit fyri at fáa góð størv, tá ið tey gerast eldri.
  • Børn, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, hava verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at roykja, at vera meira bundin at rúsevnum, at stríðast við sálarsjúku og at gera (og royna at gera) sjálvmorð. Tey eru enntá í størri vanda fyri at koma út fyri ferðsluvanlukkum.
  • Vaksin fólk, sum eru ógift, hava somuleiðis verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at misnýta rúsevni. Uttan mun til hvørja sjúku talan er um, so er støðan best hjá teimum, sum eru gift. Og longri hjúnabandið varir, størri er heilsugóða ávirkanin, tað hevur. (Einasti heilsuvandin, sum er knýttur at hjúnabandi, er, at fólk hava lyndi at gerast feitari, eftir at tey eru vorðin gift.)
  • Gift fólk, serliga giftir menn, liva longri enn støk fólk.
  • Dreingir, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, eru í størri vanda fyri at gerast kriminellir.
  • Ógift fólk eru í størri vanda fyri bæði at fremja og uppliva harðskap. Sannlíkindini fyri harðskapi í heiminum eru minni fyri giftar kvinnur enn fyri kvinnur, sum liva ógiftar við sínum maka.
  •  Børn eru í størri vanda fyri kynsligari misnýtslu og harðskapi.

Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði?

Hetta er alt gransking, sum tikið verður samanum í bókini, “Why Marriage Matters” hjá W. Bradford Wilcox og øðrum granskarum. Í niðurstøðuni í bókini siga teir soleiðis:

“Hjúnabandið er meira enn eitt privat kensluligt parlag. Tað er eisini gott fyri samfelagið. Við hesum verður ikki sagt, at øll kunnu ella skulu giftast. Ella at eitthvørt barn, sum veksur upp uttan fyri hjúnaband, er skaðað av tí sama. Hjúnabandið er ikki undurheilivágur, sum fer at loysa allar okkara samfelagsligu trupulleikar.

Men hjúnabandið hevur týdning. Børn í vanligum giftum familjum, sum halda saman, eru meira sannlík at trívast enn børn í vanligum støkum og stjúkfamiljum og familjum, har parið samlivir. Nærsamfeløg, har góð hjúnabond eru vanlig, hava betri útlit við sær fyri børn, kvinnur og menn samanborið við nærsamfeløg, ið eru merkt av nógvum hjúnaskilnaðum, barnsburðum uttan fyri hjúnaband, samlivandi pørum og hjúnabondum við stríði og harðskapi. Haraftrat síggja vit, at fyrimunirnir, sum ein sterk hjúnabandsmentan hevur við sær, gera seg galdandi uttan mun til húðalit, etniskan uppruna og stætt.

Ja, hyggja vit almentheilsuliga eftir ávirkanini, sum hjúnabandið hevur á samfelagsligu vælferðina, so síggja vit, at henda ávirkanin er rættiliga stór.” (loc 466)

Eitt samfelag kann velja at viðurkenna hjúnabandið. Og tað kann velja ikki at viðurkenna tað. Hjúnabandið fer ongan veg, tí tað er rótfest í ósvitaligum, menniskjaligum sannleika. Men samfeløg mynda og venja menniskju upp í, hvussu tey skipa síni lív. Menniskju eru sosialar verur. Velur eitt samfelag ikki at viðurkenna hjúnabandið og verja tað og gera tað til ein part av, hvussu samfelagið verður skipað bæði alment og privat, so hevur tað stórar, skaðiligar avleiðingar.

Tað er ikki av tilvild, at hjúnabandið er ímillum mann og kvinnu

Published on by Admin

Fyri mong tykist tað løgið og tilvildarligt at siga, at hjúnabandið bert er nakað, sum kann vera ímillum eina kvinnu og ein mann. Tað er tó kanska ikki so løgið, at mong hugsa soleiðis, tí vit liva í einum heimi, sum opið hevur sett grundleggjandi spurningar við siðbundnar kynsligar hugflokkingar og ikki minst moral í skjótt 50 ár. Kravið um, at hjúnabandslógin skal skilmarka hjúnabandið sum “hinskynt”, kennist beinleiðis diskriminerandi og órættvíst fyri tann, sum trýr – til dømis – at menniskju kunnu skifta kyn.

Men tað er ikki av tilvild, at hjúnabandið – sambært mongum nú á døgum og næstan øllum næstan allastaðni fyrr – er ímillum mann og kvinnu.

Hjúnabandið er ein heildarumfevnandi eind av konu og manni. Í hjúnabandinum elska kona og maður hvørt annað, og tey samliva í øllum. Einki øki í teirra tilveru fellur uttan fyri hjúnabandið. Tað er hetta, sum “heildarumfevnandi” merkir. Eisini kynsliga elska tey hvørt annað. Og hjúnabandið fevnir um náttúrliga eginleikan hjá konu og manni, sum elska hvørt annað kynsliga, at nørast, og tað skal veita hesum náttúrliga eginleika bestu karmar. Nøring er tí eitt av íbornu málunum við kynsligum kærleika.

Hinskyndur kærleiki er serligur. Tí bara við hinskyndum kærleika fylgir nøring við.

Men vit liva í eini tíð, har tøkni hevur gjørt skilnað ímillum kynsligan kærleika og nøring. Og í ein ávísan mun er hetta gott. Tað er gott, at pør fara tilætlað fram, tá ið tey fáa sær børn. Gott, bæði fyri børnini og fyri parið. Men av tí at henda tøkni er vorðin púra vanlig í okkara hugaheimi, tykist tað lætt hjá okkum at gloyma, at nøring er tað, sum tað kynsliga í ein grundleggjandi mun snýr seg um. Henda gloymska tykist vera ein av frágreiðingunum um, hví so mong halda, at kærleiki er kynsleysur. Nøring er ikki longur ein neyðturviligur partur – ella møguleiki – av kærleikanum ímillum tvey. Hvat er tað tá, sum ger hinskyndan kærleika so serligan? Og, víðari, hinskynt hjúnaband?

Men hinskyndur kærleiki er serligur. Tí bara við hinskyndum kærleika fylgir nøring við. Eitthvørt barn, sum verður føtt, er úrslit av samanrenningini millum eina eggkyknu og eina sáðkyknu.

Nøring nýtist ikki at hava nakað við kærleika at gera. Men tað er best – fyrst og fremst fyri barnið, men eisini fyri mammuna og pápan – at nøring hendir í einum kærleiksfullum samanhangi. Tá eru møguleikarnir størstir fyri, at barnið verður føtt inn í teir tryggu og støðuføstu karmarnar, ið tað hevur tørv á fyri at trívast og mennast. Møguleikarnir fyri, at mamman verður stuðlað í avbjóðandi tíðini bæði fyri og eftir føðing, eru eisini betri. Og tá pápin knýtir seg at júst hesi eindini, fer hann ikki út og ger aðrar kvinnur við barn. Umframt at vera til góða nyttu hjá bæði barni og mammu, rænir hann soleiðis ikki fleiri børn og mammur fyri tann tryggleika og tað støðufesti, sum hann í hjúnabandinum kann vera við til at byggja.

Børn hava rætt til síni foreldur. Tað sigur grein 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST.

Børn hava rætt til síni foreldur. Tað sigur grein 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST. Men um eitt samfelag avger, at tað er moralskt gott, at hjúnaband eisini umfatar tvey av sama kyni, so byrjar hetta samfelag at máða støðið undan hesum grundleggjandi rætti hjá børnum. Tí samkynd pør kunnu ikki nørast náttúrliga. Og sigur eitt samfelag haraftrat, at tað er moralskt gott at geva samkyndum rætt til familju, so verður tað eisini sagt at vera moralskt gott at gera børn meira ella minni foreldraleys. Av tí at samkynd pør ikki kunnu fáa síni egnu børn, fara børnini, sum samkynd pør kunnu uppala, neyðturviliga altíð at hava eitt ella tvey onnur foreldur. Hetta gevur teimum tveir møguleikar: at vaksa upp partvíst foreldraleys ella heilt foreldraleys.

Við hesum er ikki sagt, at samkynd foreldur ikki kunnu vera góð foreldur. Øll foreldur, uttan mun til til kynsliga orientering, vilja gera sítt allar besta fyri síni børn. Serliga í sambandi við ættleiðing, eru samkynd foreldur uttan iva betur fyri barnið, enn tey biologisku høvdu verið. Í veruleikanum snýr hetta seg ikki um hvussu góð foreldur samkynd pør kunnu vera ella ikki. Tað snýr seg um tað foreldrið, sum eitt barn, ið verður alt upp av einum samkyndum pari, neyðturviliga fer at mangla. Sum samfelag mugu vit hugsa okkum ógvuliga væl um, áðrenn vit tveita biologisku eindina, sum hjúnabandið søguliga hevur varðað um, út sum ta best egnaðu at uppala síni egnu børn.

At broyta hjúnabandslógina er tí nógv meira enn ein avgreiðsluspurningur.

Tað hevur víðfevndar avleiðingar bæði samfelagsliga og sálarliga at gera hjúnabandið kynsneutralt. Tað at nørast og vaksa í tali er, uttan mun til um tú ert kristin teist ella sekulerur darwinist (ella okkurt har ímillum ella okkurt heilt annað), partur av tí, sum øll tilveran snýr seg um. At gera tað á ein hátt, sum tryggjar bestu umstøður fyri børn og foreldur, er ein moralsk skylda. Gjøgnum øldir og áratúsund hava samfeløg hildið kynsliga komplementerandi, hinskynda hjúnabandið verið ta eindina, sum veitir júst hesar bestu umstøðurnar. Tí er eitt hjúnaband, sum ikki hevur nøring neyðturviliga tengt at sær, eitt spildurnýtt hugskot sæð við søguligum eygum. Eitt samfelag ger tí øllum væl við at fara ógvuliga varliga fram, tá slíkir nýggir og í veruleikanum óroyndir stovnar skulu gerast partur av lógarverkinum. At broyta hjúnabandslógina er tí nógv meira enn ein avgreiðsluspurningur.

Hví eru myndugleikarnir áhugaðir í hjúnabandinum?

Published on by Admin1 viðmerking

Børn hava tað betri, um tey vaksa upp við einum pápa.

Tað heldur Barack Obama eftir øllum at døma. Sum amerikanski forsetin sjálvur greiðir frá í virðisløntu bókini, Dream From My Father, so er tað trupult at vaksa upp uttan ein pápa. Og tað ger lívið truplari. Avbjóðingarnar gerast fleiri og størri. Pápadagin, 15. juni í 2008, segði Obama forseti soleiðis í eini røðu:

Vit kenna hagtølini: Børn, sum vaksa upp uttan ein pápa eru fimm ferðir so sannlík at liva í fátækradømi og at gera brotsgerðir, níggju ferður so sannlík at gevast í skúlanum, og tjúgu ferðir so sannlík at enda í geglinum. Sannlíkindini eru størri fyri, at tey fara at hava atferðartrupulleikar ella at rýma heimanífrá, ella sjálv at gerast foreldur í tannárunum. Og grundarlagið undir okkara nærsamfelagi gerst veikari av tí sama.

Barack Obama er sjálvur prógv fyri, at eingin lagna er ritað í stein. Tey eru nógv, sum hóast álvarsamar avbjóðingar, klára seg framúr væl. Og tað er alt rós vert. Men tað hevði verið betri um pápin var har.

Tí tað er best fyri børn at vaksa upp í einum heimi, har bæði teirra biologisku foreldur liva í einum góðum hjúnabandi.

Tí tað er best fyri børn at vaksa upp í einum heimi, har bæði teirra biologisku foreldur liva í einum góðum hjúnabandi.

Child Trends, ið er ein amerikanskur stovnur, sum granskar í barnavælferð, tók samanum soleiðis:

Tað er ikki bara tað, at tvey foreldur eru til staðar … men tað, at tvey biologisk foreldur eru til staðar, tykist stuðla menningini hjá børnum. …

Gransking vísir greitt, at familjuformur hevur týdning fyri børn, og at tann familjuformurin, sum hjálpir børnum mest, er familjan, har tvey biologisk foreldur liva í einum hjúnabandi uttan stórvegis stríð. Børn í familjum, har bert annað av foreldrunum er til staðar, børn, sum verða fødd ógiftari mammu, og børn í stjúkfamiljum ella familjum, har foreldrini liva saman ógift, eru í størri vanda at fáa vánalig úrslit. … Tað er tí vert, fyri barnsins skyld, at stuðla sterkum, haldgóðum hjúnabondum ímillum biologisk foreldur. (s. 1 og 6)

Breið semja er um hetta í samfelagsvísindaligari gransking: tað, sum er best fyri børn, er, tá teirra biologisku foreldur liva saman í einum góðum hjúnarbandi.

Sunn børn gerast sunn vaksin, og sunn vaksin skapa sunn samfeløg.

Og tað er tí, at myndugleikarnir eru áhugaðir í hjúnabandinum. Tað er ikki tí, at teir hava nakran serligan áhuga í romantikki ella forelskilsi. Teir eru áhugaðir í børnum. Ella, teir eru áhugaðir í, at nýggir borgarar í samfelagnum fáa tey allarbestu korini at vaksa upp í. At úrslitið av framleiðsluni av nýggjum borgarum, fyri at brúka eina mekaniska mynd, verður tað besta, sum til ber. Sunn børn gerast sunn vaksin, og sunn vaksin skapa sunn samfeløg.

Í ljósinum av hesum er tað ikki eitt gott hugskot at broyta hjúnabandslógina. Tí tá gerast biologisk foreldur og náttúrligi, kynsligi komplimentariteturin, ið tey umboða, bert ein valmøguleiki av fleiri. Nøring er av náttúru ómøgulig hjá einum samkyndum pari, og tí fer eitthvørt barn, sum veksur upp hjá einum samkyndum pari, altíð at sakna annað (eins og í eftirgjørdum gitnaði) ella bæði (í sambandi við ættleiðing) av sínum biologisku foreldrum. Og tvær kvinnur ella tveir menn kunnu ikki bjóða einum barni tað sama, sum ein kvinna og ein maður kunnu.

Tískil eiga myndugleikarnir at stuðla tí familjuforminum, sum gevur børnum best kor. Hesin er siðbundna hjúnabandið.

Tað stendur einum og hvørjum føroyingi frítt at skipa síni familjuviðurskifti soleiðis, sum hon ella hann hevur hug til. Tað frælsið, innanfyri rímilig og lóglig mørk, eiga myndugleikarnir at tryggja. Børn kunnu klára seg væl, hóast truplar umstøður. Og øll foreldur gera sítt besta, uttan mun til hvønn familjuform, tey skipa seg í. Men granskingin lýgur ikki: Ikki allir familjuformar geva eins góð úrslit. Tískil eiga myndugleikarnir at stuðla tí familjuforminum, sum veitir børnum best kor. Hesin er siðbundna hjúnabandið.