Tag: hjúnabandið

Rákið burtur frá hjúnabandinum tekur til

Published on by Admin

Tá ið hjúnaband ímillum tvey av sama kyni varð gjørt lógligt í Onglandi í 2011, segði konservativi forsætismálaráðharrin, David Cameron, seg stuðla broytingini av hjúnabandsstovninum fult og heilt.

“Ja, tað snýr seg um javnrættindi,” segði hann í eini røðu, sum hann helt fyri flokkinum. “Men tað snýr seg eisini um eitt annað: trúskap. Konservativ trúgva upp á bondini, ið binda okkum. Tey trúgva, at samfelagið er sterkari, tá ið vit gera lyfti og lova at stuðla hvørjum øðrum. So eg stuðli ikki samkyndum hjúnabandi, hóast eri konservativur. Eg stuðli samkyndum hjúnabandi, tí eg eri konservativur.”

Við hesum tók Cameron – sum seinni hevur kallað hesa lógarbroyting tað, ið hann er mest errin av í sínum skeiði sum forsætismálaráðharri – undir við tí sokallaða konservativa argumentinum fyri hjúnabandi ímillum tvey av sama kyni. Hjúnabandið bindur tvey saman í eina eind. Tað økir sostatt um trúskapin, støðufestið og tryggleikan í hesi eind. Sostatt verjir hjúnabandið ímóti tí stóra skaða, sum fólk kunnu gera á seg sjálvan, hvørt annað og ikki minst síni børn í kærleiks- og kynsligum óskili. Eingin orsøk er at halda, at hjúnaband bert kann gera hetta fyri hjún av hvør sínum kyni – so hví ikki loyva tveimum av sama kyni at giftast? Er tað ikki betri at lata tvey av sama kyni giftast? Er tað ikki nærum ein moralsk skylda?

Svarið hjá konservativum, sum vilja varðveita hjúnabandið, er, at sokallað samkynt hjúnaband sær út til at vera partur av júst tí mótsatta. Stuðulin, sum hjúnaband ímillum tvey av sama kyni fær í dag, er ikki merktur av moralskum álvarsemi, hvat kærleika, parlagi og familju viðvíkur. Heldur tvørturímóti. Tað er partur av einum ráki, sum undirgrevur hesi somu virði og góðan sið annars. Fólk vilja ikki broyta hjúnabandið, av tí at tey virðismeta tað. Nei, orsøkin er, at tey ikki virðismeta tað. Hetta er ikki eitt rák, sum samkynd hava byrjað. Ferð var komið á tað, langt áðrenn nakar tosaði um sokallað samkynt hjúnaband. Men at broyta hjúnabandslógina, so tvey av sama kyni kunnu giftast, hevði verið enn eitt stig á somu leið. Tað hevði ritað í juridiskan stein ein viknaðan hjúnabandsstovn, sum komandi ættarlið mugu bera avleiðingarnar av.

Tann samfelagsbólkurin í Føroyum, sum stuðlar borgarligum hjúnabandi ímillum tvey av sama kyni mest, eru tey, sum liva saman í parlagi uttan fyri hjúnaband. 91% av teimum svaraðu ja til spurningin. Tað vil siga, at tey, sum helst vilja broyta hjúnabandið, eru tey, sum ikki sjálv hava eitt hjúnaband.

Vit hava áður víst á, at tann samfelagsbólkurin í Føroyum, sum stuðlar borgarligum hjúnabandi ímillum tvey av sama kyni mest, eru tey, sum liva saman í parlagi uttan fyri hjúnaband. 91% av teimum svaraðu ja til spurningin. Tað vil siga, at tey, sum helst vilja broyta hjúnabandið, eru tey, sum ikki sjálv hava eitt hjúnaband. Út frá hesum kann sigast, at tá ið hjúnabandið ikki longur er ein sjálvsagdur karmur um kærleika, parlag og familju, byrjar hugskotið um hjúnaband ímillum tvey av sama kyni at geva meining.

Men tað er ikki bara í Føroyum, at vit síggja hetta rákið. Nýggj og umfatandi gransking í Amerika vísir tað sama. Í ymiskum tíðarskeiðum frá 2002 til 2013 gjørdi almenna heilsuhagstovan í USA, National Center for Health Statistics, samrøður við yvir 45.000 borgarar, bæði kvinnur og menn, sum vóru í aldrinum 15-44. Í frágreiðingini, “Trends in Attitudes About Marriage, Childbearing, and Sexual Behavior: United States, 2002, 2006–2010, and 2011–2013”, verður tikið samanum eina greiða gongd burtur frá hjúnabandinum. Í staðin kemur tað at samliva uttan fyri hjúnaband, kynsligt samband uttan fyri hjúnaband (ímillum bæði hins- og samkynd), og tað at fáa børn uttan fyri hjúnaband og samkynda ættleiðing.

Sambært frágreiðingini sóu lutfalsliga fá hjúnabandið sum rætta karmin kring parlag. Spurd, um tey vóru samd í setninginum, “Eitt ungt par eigur ikki at liva saman uttan so, at tey eru gift”, svaraðu einans 28% av kvinnunum og 24% av monnunum ja. Hetta er ein minking úr ávíkavist 34% og 32% í 2002. Umleið tríggir fjórðingar av bæði kvinnum og monnum mettu tað vera í lagi, at foreldur eiga og uppala børn uttan fyri hjúnabandið. 78% av kvinnum og 69% av monnum mettu somuleiðis, at tað var í lagi, at ógiftar kvinnur eiga og uppala børn. Hesin stuðulin øktist úr ávíkavist 70% og 59% í 2002. Stuðulin fyri rættinum hjá samkyndum pørum at ættleiða vaks eisini. Úr 55% í 2002 til 75% í 2013 fyri kvinnur, og 47% í 2002 til 68% í 2013 fyri menn. Sambært frágreiðingini mettu 60% av kvinnum í 2013, at kynsligt samband ímillum tvey av sama kyni er í lagi, samanborið við 42% í 2002. 49% av monnum tóku eisini undir við hesum samanborið við 40% í 2006.

Tølini um hjúnaskilnað eru áhugaverd. Meðan stuðulin fyri tí at samliva uttan fyri hjúnaband er øktur, er stuðulin fyri hjúnaskilnaði farin niður. Tá luttakararnir fingu spurningin, “Hjúnaskilnaður er vanliga besta loysnin, tá ið eitt par ikki tykist duga at loysa trupulleikar í teirra hjúnabandi”, svaraðu 38% av kvinnunum og 39% av monnunum í 2013, at tey vóru samd. Hetta er ein lækking úr ávíkavist 47% og 44% í 2002. Samstundis svaraðu 60% av kvinnunum og 67% av monnunum játtandi, at “Tað at samliva áðrenn hjúnaband kann hjálpa at forða fyri hjúnaskilnaði”. Tað kann hugsast, at økti stuðulin, sum tað at samliva fær, kemur frá einum ótta fyri ella mótvilja ímóti hjúnaskilnaði. Tað er betri at samliva enn at giftast, tykist syrgiligi logikkurin at vera, tí bara tey, sum eru gift, skiljast.

Eitt rák er, sum ber ímóti eini breiðari semju um, at samlív eins væl kann skipast uttanfyri hjúnabandið og innanfyri. Hetta rákið er størri enn spurningurin um hjún av sama kyni, men júst hesin spurningurin spælir ein avgerandi leiklut í løtuni.

Ein greiður munur var á hugburðunum hjá teimum ymisku aldursbólkunum, ið vóru spurdir. Jú yngri bólkurin var, jú størri vóru sannlíkindini, at svarað varð játtandi til spurningarnar. Tað var ímillum tey ungu, at ein liberalur hugburður hevði bestu gróðrarlíkindini. Hetta er sostatt eitt rák, sum amerikanska samfelagið er á veg inn í við vaksandi ferð.

Um hugburðurin í Føroyum er líkur honum í Amerika, so er sannlíkt, at fleiri av teimum, sum lesa hesa grein, einki galið síggja í hesi gongdini. Tað hava tey allan rætt til. Endamálið er ikki at staðfesta, um gongdin er góð ella ring, røtt ella skeiv. Endamálið er einans at staðfesta, at ein gongd er. At eitt rák er, sum ber ímóti eini breiðari semju um, at samlív eins væl kann skipast uttan fyri hjúnabandið og innanfyri. Hetta rákið er størri enn spurningurin um hjún av sama kyni, men júst hesin spurningurin spælir ein avgerandi leiklut í løtuni. Hvussu vit sum samfelag svara spurninginum um hjúnaband ímillum tvey av sama kyni umboðar eitt avgerandi stig antin við ella ímóti rákinum, ímóti streyminum. Ynskja vit at flyta okkum frá hjúnabandinum sum breitt góðtiknum normi og meira ella minni sjálvsøgdum karmi kring kærleika, parlag og familju? Ella ynskja vit at varðveita henda stovn, sum í øldir hevur tænt og vart okkara vælferð og mentan? 

Broytt hjúnaband merkir broytt seksualundirvísing

Published on by Admin

Verður hjúnabandslógin broytt, so at tvey av sama kyni eisini verða umfatað av henni, fer ein sjálvfylgja at vera, at skúlaverkið verður ávirkað. Seksualundirvísingin má broytast, so hon endurspeglar nýggja veruleikan. Hetta segði Lyle Shelton, tá ið hann svaraði spurningum aftan á fyrilesturin hann helt í Hoyvík í desember síðsta ár.

“Vit hava longu sæð í amerikanska statinum Massachusetts, at tey hava útgivið bøkur til barnaskúlar,” segði hann. “Ein bók eitur King and King (‘Kongur og Kongur’). Hetta er ein ævintýrsøga um tveir menn, sum giftast og mussast, og hetta tilfarið verður nýtt. Børn verða soleiðis indoktrinerað við samkyndari ideologi, meðan tey eru heilt lítil. Eg vildið hildið, at flestu foreldur hava eina meining um, hvørt teirra børn skulu læra hetta í barnaskúlanum ella ikki.”

Í Avstralia er tað statsstuðlaði felagsskapurin Safe Schools Coalition Australia (SSCA), sum virkar fyri hesi somu ideologi á higartil næstan 500 skúlum. M.a. læra gentur, ið kenna seg sum dreingir, at binda síni bróst inn fyri at forða bróstmenningini. Og dreingir, ið kenna seg sum gentur, læra at fjala síni kynsgøgn.

“Hetta hendir longu nú, áðrenn vit hava broytt hjúnabandslógina. Tað, sum gongur fyri seg, er skakandi. Vit í Australian Christian Lobby hava kannað hetta nærri, og á heimasíðuni hjá SSCA hava vit funnið meira av hesum tilfari, ið verður nýtt á skúlum. Vit hava víst politikkarum tilfarið. Øll eru skakað. Vit hava gjørt ummæli í miðlunum, men vit eru ikki komin so langt, at ein størri partur av fólkinum talar at. Vónandi verður tað næsta ár, og vit fara at halda á við okkara átaki, tí at tað, sum tey læra tey ungu, er beinleiðis ónt.”

Tað er ein sannroynd, at mong ung fara gjøgnum tíðarskeið, har tey eru ørkymlað um sín kynsliga samleika. Mong vaksa seg frá tí, og millum teirra, ið halda seg vera transpersónar, siga heili 80%, at hesar kenslur hvørva við árunum.

“Hagtøl vísa, at um tú letur børnini fáa frið, koma tey flestu ígjøgnum hetta ørkymlandi tíðarskeið í øllum góðum. Men at læra børn um hetta nýggja kynsástøðið, tá tey eru so ung, er ógvuliga ørkymlandi fyri tey,” ávarar Lyle Shelton.

Hóast tað er nóg trupult í sær sjálvum at vera ørkymlaður, so kann virksemið hjá SSCA hava enn verri fylgjur við sær.

“Um hetta førir til langtíðar avleiðingar fyri likamið, t.d. bróstskaða ella ófruktbæri, hvør skal so ábyrgjast fyri tað?,” spyr Lyle Shelton framhaldandi um skaðiligu ráðini, SSCA gevur ungum í Australia. “Vit hildu hetta vera so mikið álvarsamt, at vit bóðu ein løgfrøðing um at geva okkum løgfrøðiliga ráðgeving. Hann segði, at myndugleikarnir kunnu ábyrgjast, um eitt barn fær skaða av at taka ímóti ráðunum, ið eru at finna í hesum tilfarinum, sum verður nýtt á skúlum í dag.”

Lyle Shelton leggur dent á, at seksualundirvísing er eitt ógvuliga álvarsamt mál í hesi dagsskrá, tí tað kann fáa so álvarsligar avleiðingar fyri børnini – serliga fyri transpersónar.

“Hetta tilfarið verður eisini ført inn á okkara skúlar nú, og tað ger okkum stúrin. Tilfarið leggur ikki upp til kynsskifti, tá børnini eru so smá, men tað leggur upp til hitt, sum eg nevndi. Seinni fer onkur tí kanska at skifta kyn, og tað hevur avleiðingar.”

“Hetta er eitt kynsástøði,” tekur Lyle Shelton samanum. “Ongin kann broyta sína lívfrøðiligu støðu. Um tú ert føddur sum kallkyn, hevur tú mannlig kromosom. Man kann gera royndir við tíni beinagrind 100 ár eftir, at tú ert deyður, og staðfesta, at tú vart ein maður, uttan mun til hvussu nógvar viðgerðir, tú hevur havt, ella hvussu nógv hormon, tú hevur tikið fyri at gerast ein kvinna. Eg haldi ikki, at nógv fólk vita hetta. Men hetta kynsástøðið hevur fingið alsamt betri rúm í okkara vanligu mentan og er nú komið inn í undirvísingarætlanir á okkara skúlum.”

Politikkarar og felagsskapir hava funnist at átakinum hjá SSCA fyri at fremja eina “víðgongda seksuella eksperimentatión.” Átakið, sum varð sett í verk undir undanfarnu stjórn, hevur síðstu mánaðirnar ført til, at núverandi forsætisráðharrin, Malcolm Turnbull, er komin undir trýst, og hann hevur tí biðið um eina frágreiðing um átakið.

Rætturin til børn fylgir við rættinum at giftast

Published on by Admin

Lyle Shelton vitjaði í Føroyum í desember, og undir vitjanini helt hann almennan fyrilestur um, hvat ein broytt hjúnabandslóg fer at føra við sær. Í fyrilestrinum vísti hann á, at í mannarættindasáttmálanum hjá ST grein 16 stk. 1 til 3 er hjúnabandið ein samansettur rættindapakki, ið m.a. umfatar giftu og tað at stovna familju.

“Forsprákararnir fyri samkyndum hjúnabandi siga ikki, at teir ynskja hjúnabandið uttan børn,” sigur Lyle Shelton. “Teir vita ógvuliga væl, at hjúnabandið gevur rætt til at fáa børn. Men av tí at kynsliga sameiningin millum tvey av sama kyni ikki kann skapa børn, er neyðugt við hjálp frá einum triðja og viðhvørt fjórða persóni.”

Hetta førir við sær, at sonevnd “javnrættindi til hjúnaband” í grundini ikki bert snúgva seg um at giftast, men eru ein heildarloysn við etiskum avbjóðingum.

Forsprákararnir fyri samkyndum hjúnabandi siga ikki, at teir ynskja hjúnabandið uttan børn. Teir vita ógvuliga væl, at hjúnabandið gevur rætt til at fáa børn.

“Um fyrimunirnir við ‘javnrættindum til hjúnaband’ skulu gerast til veruleika, mugu tveir menn fáa atgongd til eina vinnuliga skipan við burðarmammum, meðan tvær kvinnur mugu fáa atgongd til eina skipan við navnleysum sáðgevarum,” vísir Lyle Shelton á. “Ein vinnulig skipan við burðarmammum krevur, at kvinnur leiga sína lívmóður út og geva síni egg. Hetta er grov misnýtsla. Feministar kring heimin ynskja at banna vinnuligum skipanum við burðarmammum. Eitt átak er í gongd í løtuni. Eg taki undir við teimum. Tær ynskja at banna hesum fyri bæði samkynd og hinskynd, og tað haldi eg vera rætt. Ein skipan við burðarmammum tænir ikki tí besta fyri barnið og als ikki tí besta fyri kvinnur. Og sáðgeving tænir ikki tí besta fyri børn.”

Lyle Shelton minnir á, at hetta ikki bert er ein spurningur viðvíkjandi samkyndum. Tað er ein etiskur spurningur fyri alt samfelagið, og sambært Lyle er hesin spurningur ikki viðgjørdur nóg væl og nóg víða.

“Men um samkynt hjúnaband kemur inn í lógarverkið, verður tað ógjørligt at halda fram við kjakinum um eina skipan við tøkniligum gitnaðarinntrivum.”

At lóggeva soleiðis, at tvey av sama kyni kunnu gerast hjún, er at kynsneutralisera hjúnabandið. Tað hevur sínar avleiðingar.

Men um samkynt hjúnaband kemur inn í lógarverkið, verður tað ógjørligt at halda fram við kjakinum um eina skipan við tøkniligum gitnaðarinntrivum.

“At nýdefinera hjúnabandið er at nýdefinera foreldraleiklutin og at strika hugsanina um, at kyn hevur týdning í uppalingini av einum barni. Tað loyvir, at eitt barn verður noktað kennskapin til og kærleikan frá í minsta lagi einum av sínum foreldrum – ikki orsakað av sorgarleiki ella at annað av foreldrunum rýmir, men einans fyri at nøkta kenslubornu ynskini hjá einum vaksnum, sum ikki er foreldur at hesum barni,” sigur Lyle Shelton.

Her bresta rættindi hjá børnum og ynskini hjá vaksnum sostatt saman. Hvat er tá at gera?

“Tá eitt samfelag upplivir, at rættindi og ynski bresta saman, eiga rættindi hjá vaksnum at boyggja seg fyri rættindum hjá børnum, ið eru tey mest sárbæru,” slær hann fast. “At vit í dag eru til reiðar at møta teimum krøvum, sum samkynda ideologiin setur, og sum noktar teimum, ið onga rødd hava, síni grundleggjandi rættindi, er ein mátistokkur fyri, hvussu sjálvsøkið okkara samfelag er vorðið.”

Spurningurin, sum ofta verður reistur í hesum føri, er, um samkynd pør ikki kunnu elska eitt barn og uppala tað væl.

“Sjálvandi kunnu tveir menn elska eitt barn. Og sjálvandi kunnu tvær kvinnur uppala eitt barn við góðum úrslitum. Men at skriva hetta inn í lógarverkið bendir á, at kærleikslýsingin hjá the Beatles (“All you need is love”) er tað einasta, sum er neyðugt. Jú, kærleiki er neyðugur, men kærleikin hevur tørv á sannleika. Sannur kærleiki kann ikki liva lið um lið við lygnina. Tað er ein lygn at látast sum, at tveir menn kunnu røkja móðurleiklutin. Tað er ein lygn at látast sum, at tvær kvinnur kunnu røkja faðirleiklutin.”

Sokallað ‘javnrættindi til hjúnabandið’ eru ein heildarloysn, og um tú ikki ert til reiðar at góðtaka, at hesin pakki sigur satt um veruleikan, lat so vera við at taka undir við honum.

“Tað er bert elitan í okkara samfelag, sum er blind yvir fyri hesum og ikki dugir at skilja tað,” heldur Lyle Shelton á. “Tá eitt barn verður føtt, kennir tað bert eitt, og tað er sína mammu. Hvat fyri samfelag hevði skipað ein almannapolitikk, sum loyvdi, at eitt nýføtt barn varð tikið úr føvninginum á síni mammu og givið tveimum monnum? Hvat fyri samfelag hevði noktað einum barni at kent pápa sín, sum um einasti týdningurin, ið hesin maður hevði fyri hetta barn, var at framleiða sáð?”

Lyle Shelton biður tí politikkarar hugsa seg væl um, áðrenn teir atkvøða fyri, at tvey av sama kyni skulu fáa loyvi at giftast.

“Sokallað ‘javnrættindi til hjúnabandið’ eru ein heildarloysn, og um tú ikki ert til reiðar at góðtaka, at hesin pakki sigur satt um veruleikan, lat so vera við at taka undir við honum.”

Hjúnabandslógin ger mun á – ein broytt hjúnabandslóg fer at diskriminera

Published on by Admin

Meginreglan, at øll skulu vera viðfarin á sama hátt, sigur, at líkar støður skulu verða viðgjørdar eins. Meginreglan sigur tí eisini, at tað er í lagi, at ólíkar støður ikki verða viðgjørdar eins. Tað hevði hvørki verið rímiligt ella skilagott at viðgjørt ólíkar støður eins. Tað hevði jú verið í stríð við góðan almannapolitikk og hevði ivaleyst skapt órættvísi í fleiri førum.

Av tí at hjúnabandið í stóran mun snýr seg um børn og uppaling, gevur tað góða meining, at hjúnabandið verður viðgjørt á serstakan hátt í mun til onnur parløg. Men so skjótt, sum hetta er sagt, byrja summi fólk at ákæra onnur fyri diskriminatión. Tí er tað upp á sítt pláss at siga eitt sindur meira um henda “trumf”, sum so ofta verður blakaður á borðið í kjakinum um hjúnabandslógina.

Onkuntíð halda vit tó, at tað er í lagi at gera mun á – eisini ymiskum parløgum og hjúnum.

Tá fólk klaga um diskriminatión, meina tey neyvan, at vit ongantíð skulu gera mun á nøkrum. Í staðin klaga tey, tí tey halda, at okkurt órættvíst verður framt. Tað er jú órættvíst at viðgera líkar støður á ólíkan hátt. T.d. er tað órættvíst at nokta einum væl skikkaðum umsøkjara starv orsakað av hansara ættarslagi ella kyni, um hvørki av hesum báðum eru viðkomandi fyri starvið.

Onkuntíð halda vit tó, at tað er í lagi at gera mun á – eisini ymiskum parløgum og hjúnum. Øll høvdu nokk hildið, at eini 80 ára gomul hjún ikki høvdu verið eitt gott boð upp á eitt ættleiðingarpar. Ongin hevði sagt, at hesi áttu at havt sama møguleika at ættleitt sum eini 30 ára gomul hjún, sum eisini ynsktu at ættleiða. Orsøkin er greið og góð. Aldurin er viðkomandi í hesi støðuni: eini 30 ára gomul hjún eru nóg ung til at ættleiða, meðan 80 ára gomlu hjúnini ikki eru tað. Munurin rættvísger, at hesi bæði hjúnini ikki fáa sama møguleika at ættleiða. Neyvan er tað nakar, sum heldur hetta vera diskriminatión. Í staðin vilja øll nokk siga, at hetta er rættvíst.

Tá vit tosa um hjúnabandið, gevur hjúnabandslógin øllum borgarum sama rætt at giftast við einum av hinum kyninum. Hetta er ikki at diskriminera samkynd, men at gera mun á parløgum, tí har er ein grundleggjandi munur. Parlagið millum mann og kvinnu er øðrvísi, enn parlagið millum tvey av sama kyni. Ein av grundleggjandi mununum snýr seg um børn: eitt parlag millum tvey av sama kyni kann ikki skapa børn. Og tað kann heldur ikki geva einum barni bæði mammu og pápa. Í besta føri annað av hesum. Í einum parlagi ímillum tvey av hvør sínum kyni er nøring hinvegin ein møguleiki. Og barnið fær bæði mammu og pápa.

Parlagið millum mann og kvinnu er øðrvísi, enn parlagið millum tvey av sama kyni.

Tí er tað ikki ikki diskriminerandi, at hjúnabandið millum mann og konu fær øðrvísi viðferð í lógini enn eitt samkynt parlag. Sum við ættleiðingardøminum oman fyri er munurin greiður. Tí er tað rættvíst, at hesi ymisku parløg fáa ymiska viðferð í lógini. Alt annað hevði verið órættvíst, og tað hevði serliga gingið út yvir børnini.

Tey, sum siga, at samkynd pør og hinskynd hjún eiga at vera líka fyri lógini, hava tí fleiri trupulleikar. Fyrst mugu tey próvføra fyri, at nøring og barnauppaling einki hava við hjúnabandið at gera – at tað ikki er nakar fyrimunur fyri børn, at foreldur teirra eru gift.  Eisini mugu forsprákararnir vísa á, at eitt barn ikki hevur nakran grundleggjandi rætt til at verða uppalt av síni mammu og sínum pápa, hóast greinarnar 7 og 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST púra greitt siga, at børn hava rætt til júst hetta, har tað er gjørligt.

Hetta merkir, at ikki fyrr enn forsprákarar fyri eini broyttari hjúnabandslóg hava prógvað, at ongin viðkomandi munur er ímillum hinskynd hjún og samkynd parløg, kunnu teir av sonnum gera krav upp á líka viðferð yvir fyri lógini. Og í hesi próvførslu má serligur dentur leggjast á at lýsa viðurskiftini út frá barnsins sjónarhorni.

Um tað ikki eydnast forsprákarum at grundgeva fyri hesum, so verður úrslitið, at børnini í samkyndum húsarhaldum í mongum førum verða diskriminerað. Tey, ið eru úrslit av gitnaðarinntrivum, fara í útgangsstøðinum at hava mist í øllum førum eitt av sínum biologisku foreldrum. Hetta, hóast tey hava rætt til bæði. Altso fara tey ikki at vera líka fyri lógini í mun til børn, sum fara at vaksa upp hjá báðum sínum biologisku foreldrum. Nýggju familjulógirnar skapa støður, har hesi børn vera fyri mismuni. Hetta er í stríð við barnarættindasáttmálan grein 2, ið snýr seg um líkarætt fyri øll børn. Var tað ikki ein felagsskapur, sum tosaði um javnrættindi fyri allar borgarar? Í staðin fyri at tosa um rættindini hjá børnum til síni biologisku foreldur, tosar hesin felagsskapur um rættindi hjá vaksnum at fáa børn – kosta, hvat tað kosta vil.

Í staðin fyri at tosa um rættindini hjá børnum til síni biologisku foreldur, tosar hesin felagsskapur um rættindi hjá vaksnum at fáa børn – kosta, hvat tað kosta vil.

Her kemur javnrættindaspurningurin sostatt í klemmu. Ein broytt hjúnabandslóg fer tí ikki at loysa diskriminatiónstrupulleikan, sum LGBT tosar so nógv um. Trupulleikin verður bert fluttur. Hann verður fluttur yvir á okkara minstu og veikastu samfelagsborgarar, sum onga rødd hava – í øllum førum ikki tey fyrstu mongu árini.

Samanumtikið merkir hetta, at núverandi hjúnabandslóg ikki diskriminerar. Hon ger mun á – og tað av røttum. Men verður hjúnabandslógin broytt fyri at loysa sokallaða diskriminatiónstrupulleikan, so fer hon júst at diskriminera – ikki tey vaksnu, men børnini. Ikki fyrr enn tá kunnu vit altso tosa um veruliga diskriminatión. Tað er órættvísi.

 

Fólkakirkjan kann verða noydd at signa tvey av sama kyni

Published on by Admin

§14, stk. 2 í hjúnabandslógini sigur soleiðis:

“Ægtefæller kan få et ægteskab, som er indgået ved borgerlig vielse, kirkeligt velsignet af en præst i folkekirken.”

Tað vil siga, at øll hjún hava, sambært landsins lógum, rætt at verða signað í fólkakirkjuni. Eingin avmarking er á hesum rætti. Einasta treyt er, at viðkomandi hjún eru borgarliga gift. So kunnu tey verða signað í kirkjuni.

Fyrrakvøldið frættist, at uppskotið um at lata fólkakirjuna sleppa undan at gifta hjún av sama kyni í kirkjuni varð tikið aftur.

Broytingarnar í hjúnabandslógini, sum stillararnir hava skotið upp, umfata ikki §14. Tað vil siga, at fólkakirkjan nú á ongan hátt er vard ímóti hesum broytingum. Um lógin verður broytt, fáa hjún av sama kyni rætt at verða signað í kirkjuni, júst á sama hátt sum hjún av hvør sínum kyni. Kirkjan kann tí noyðast, við lógarinnar valdi og myndugleika, at signa hjún av sama kyni, hóast hetta gongur ímóti læruni hjá kirkjuni.

Mentamálaráðið setur í skrivi til Trivnaðarnevndina ljóskastaran á henda trupulleikan og mælir til antin at strika §14, stk. 2 fullkomiliga úr lógini og soleiðis juridiskt kvetta hetta sambandið ímillum hjúnaband og kirkju, ella at ítøkiliga tilskila rættin til kirkjuliga signing til hjún av hvør sínum kyni. Men, sum sagt, so nevnir uppskotið, sum er til viðgerðar í løtuni, einki um §14, stk. 2. Verður broytingaruppskotið samtykt, fer §14, stk. 2 sostatt at standa við í verandi líki. Skal §14, stk. 2 broytast, má øll lógin sum hon er takast aftur og leggjast fram av nýggjum, við broytingunum í hesi paragraffini løgdum aftrat.

Kirkjan kann tí noyðast, við lógarinnar valdi og myndugleika, at signa hjún av sama kyni, hóast hetta gongur ímóti læruni hjá kirkjuni.

Tey, ið ganga á odda fyri broytingini í hjúnabandslógini og vilja, at hjúnabandið skal umfata tvey av sama kyni, vita, at ein stórur partur av Føroya fólki ikki vilja hava hesa broyting inn í fólkakirkjuna. Fólkið virðir hennara rætt sjálv at gera av, hvat hon lærir og praktiserar. LGBT Føroyar vita hetta og hava verið sera varin við ikki at blanda kirkjuna upp í teirra átak fyri hjúnabandsbroyting. Uppskotið, sum nú er tikið aftur og sum snúði seg um at útihýsa hjúnabandi ímillum tvey av sama kyni úr kirkjuni, var somuleiðis ein roynd at blanda kirkjuna uttanum. Hetta varð neyvan skotið upp av prinsipiellum ávum, men heldur fyri at gera broytingina av hjúnabandinum lættari at svølgja hjá Føroya fólki.

Men nú hetta uppskotið er tikið aftur, er sokallað samkynt hjúnaband trýst inn aftur í fólkakirkjuna. Øll hjún hava rætt at verða signað í kirkjuni. Verður hjúnabandslógin broytt sambært uppskotinum, sum nú liggur í Løgtinginum, so fara tvey av sama kyni at telja sum hjún á sama føti sum tvey av hvør sínum kyni. Og tey fara – sum borgarliga gift hjún – sjálvsagt eisini at hava rætt at verða signað í kirkjuni. Kirkjan hevur ongan rætt at nokta teimum hesa signing, tí signingin er tryggjað øllum borgarliga giftum hjúnum í lógini. Tað, at kirkjan ikki hevur eitt serstakt ritual til signing av hjúnum av sama kyni hevur ongan týdning. Er rætturin hjá hjúnum av sama kyni til hetta ritual lógartryggjaður, er tað bert ein spurningur um tíð, áðrenn ritualið verður almannakunngjørt.  

Avleiðingin av at broyta hjúnabandið er sostatt púra greið nú: Giftast tvey av sama kyni, hava tey fullan og lógartryggjaðan rætt at møta upp í kirkjuni og krevja at verða signað. Fólkakirkjan kann tí verða noydd at signa hjún av sama kyni, uttan mun til hvat hon sjálv sigur.

Tað góða við einum pápa

Published on by Admin

“Fátt er sum faðir – einki er sum móðir,” sigur orðatakið.

Men hvat er tað, hetta at vera pápi? Hvønn leiklut spæla og eiga pápar at spæla í lívinum hjá sínum børnum? Stór óvissa valdar kring henda spurning, og hon tykist vaksa fyri hvønn dag. “Ein kvinna hevur tørv á einum manni á sama hátt, sum ein fiskur hevur tørv á eini súkklu,” segði feministurin Gloria Steinem. Umframt fíggjarliga trýstið frá einum alt meira heimsumfevnandi marknaði, so seta kynsradikalir aktivistar, sum vilja gera upp við alt, sum eitur kynsleiklutir, grundleggjandi spurnartekin við leiklutin hjá pápum. Kynsliga kollveltingin og í ein serligan mun tøkniligu gitnaðarinntrivini, ið gjørdu hana møguliga í verki, hava havt sum undirliggjandi endamál at skilja kynslív og nøring frá hvørjum øðrum. Trupulleikin er bara, at samstundis sum pápar verða fremmandgjørdir frá teirra ábyrgd ímóti ættarliðinum, sum teir hava verið við til at skapt, so er tað júst hetta ættarliðið – børnini, við øðrum orðum – sum líða.

Hetta veit samfelagsgransking at siga.

Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Sambært samfelagsfrøðinginum W. Bradford Wilcox, sum er professari á University of Virginia, hava pápar, sum spæla ein virknan leiklut í lívunum hjá teirra børnum, eina heilt serstaka, jaliga ávirkan á hesi somu mannalív.

Í eini grein, sum The Atlantic gav út, tekur Wilcox fyrst og fremst samanum gransking í, hvussu sambandið er ímillum ávíkavist pápar og mammur og teirra børn. “Fathers don’t mother,” sigur hann. Pápar eru pápar og mammur eru mammur. Kynsleiklutir eru í ein týdningarmiklan mun mentanarliga treytaðir. Men ikki bara. Verður hugsað generelt, og verður hædd tikin fyri undantøkum og fjølbroytni, so er tað ymiskt, hvat eyðkennir ávíkavist pápar og mammur. Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Tað, sum serliga eyðkennir sambandið ímillum pápa og barn, er jalig øsing, spenningur og leikandi óvissa. Mammur eru róligari, og jaliga øsingin ger seg ikki galdandi í sama mun sum hjá pápunum. Pápar beistast meira við teirra børn, enn mammur gera, og hetta lærir tey – bæði synir og døtur – at skilja kropslig og kenslulig mørk á ein serligan hátt. Somuleiðis eggja pápar meira enn mammur børnum sínum at vága nakað, bjóða sær sjálvum av og at vera sjálvstøðug. Mammur leggja harafturímóti størri dent á tryggleika, og at børnini hava tað gott kensluliga. Pápar hugsa meir langtíðar, mammur stutttíðar. Í hesum sambandi vísir Wilcox á eina áhugaverda gransking, sum vísti, at tá ið foreldur læra síni børn at svimja, hava pápar lyndi til at standa aftan fyri barnið, so at barnið á ein hátt stendur einsamalt yvir fyri avbjóðingunum rundanum tað. Mammur stilla seg hinvegin oftari framman fyri barnið og søkja eygnasamband, so at barnið kann kenna seg tryggari.

Av tí at pápar vanliga eru størri og sterkari enn mammur, megna pápar betur enn mammur at verja síni børn frá kropsligum vandum og frá skaðiligari ávirkan sosialt. Fleiri granskarar vilja til dømis vera við, at tá ið talan er um gentur, sum gerast við barn í tannárunum, er høvuðstrupulleikin fráverandi pápar. Pápar hava sum heild lyndi til at vera strangari enn mammur og eru meira avgjørdir, tá teir aga síni børn. Mammur eru meira fleksiblar í sínum aga. Tað er sannlíkari, at tær royna at yvirtala síni børn í truplum støðum, serliga við støði í tí kensluliga.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Wilcox vísir á trý øki, har tað serstaka og jaliga, sum pápar geva sínum børnum, serliga kemur til sjóndar: í sambandi við lógarbrot, barnsburð og tunglyndi.

Betri sambandið er ímillum synir og pápar, minni eru sannlíkindini fyri, at hesir ungu mennirnir gerast lógbrótarar. Í granskingini, sum Wilcox sipar til, vórðu sambond góðskumett eftir, hvat børnini søgdu um umsorganina, ið tey kendu frá pápa sínum, samskiftið teirra millum og um góðskuna í sambandinum sum heild. Sannlíkindini fyri, at dreingir fóru at bróta lógina, vóru helvtina minni fyri dreingir við einum góðum sambandi við pápar sínar samanborið við dreingir, sum vuksu upp hjá eini stakari mammu ella høvdu eitt ringt samband við pápar sínar, sum annars vóru til staðar. Í granskingini varð hædd tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Pápar hava somuleiðis góða ávirkan á døtur sínar. Tær, ið hava eitt gott samband við pápa sín, eru í munandi minni vanda fyri at gerast við barn í tannárunum. Hugt varð eftir gentum, sum livdu saman við báðum foreldrum sínum og søgdu seg hava í øllum førum eitt miðalgott samband við pápan. Síðani varð hugt eftir teimum gentum, sum einans búðu saman við mammu sínari, og teimum, sum søgdu sambandið við pápa teirra vera vánaligt. Sannlíkindini hjá fyrra bólkinum av gentum fyri at gerast við barn í tannárunum vóru helvtina minni enn sannlíkindini hjá tí seinna.

Haraftrat hevur tað stóran týdning sálarheilsuliga at hava eitt gott samband við pápa sín. Sama úrslit sum við lógarbrotum og barnsburði ger seg galdandi í samband við tunglyndi. Tey 13 til 18 ára gomlu, sum høvdu eitt gott samband við pápa sín, upplivdu helvtina minni sannlíkindi fyri at fáa tunglyndi í mun til tey, sum bert búðu saman við mammu síni, ella tey, sum hóast tey búðu saman við báðum foreldrunum, høvdu eitt vánaligt samband við pápan. Hædd varð her tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er.

Vísindaliga kunnu vit við vissu siga, at pápar hava eina serstaka, jaliga ávirkan á síni børn. Hetta er tó treytað av, at teir eru til staðar í teirra lívi, og at sambandið teirra millum er gott. Tá eru útlitini hjá hesum børnum væl betri. Eru páparnir hinvegin ikki til staðar, ella er sambandið vánaligt, versna útlitini samsvarandi. Pápar hava týdning. Tað hava teir, tí teir eru pápar. Teir hava nakað heilt serstakt at bjóða sínum børnum, júst tí teir eru pápar.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er. Tað, at hjúnabandið sum stovnur minkar í tign og virðing, og at børn í vaksandi títtleika verða fødd uttan fyri hjúnabandsins karmar, er tí eitt ringt hugskot. Hetta er ein av teimum mongu avbjóðingum, sum hjúnabandið stendur yvir fyri í dagsins samfelag. Ein onnur avbjóðing – sum í veruleikanum er hin sama – er uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í hesum døgum: at kynsneutralisera hjúnabandið, so tvey av sama kyni kunnu giftast. Hetta er enn eitt stig á leiðini burtur frá hjúnabandsins tign og virðing. Burtur frá tí, at hjúnabandið er sjálvsagdi samanhangurin, sum børn verða fødd og uppald í. Her er vert at geva gætur, at í Føroyum hevur hjúnaband millum tvey av sama kyni, sambært Gallup, sín størsta stuðul millum tey, sum samliva, tvs. liva saman ógift. Hetta at broyta hjúnabandið og tað at velja hjúnabandið fullkomiliga frá tykist at vera partur av sama ráki.

Um kynsligi komplimentariteturin millum mann og konu verður tikin burtur úr hjúnabandsins allýsing, er reint logiskt einki grundarlag longur fyri at siga, at hjúnabandið snýr seg um nøring og barnauppaling. Siga vit tað, siga vit samstundis, at børn ikki hava tørv á og rætt til bæði síni foreldur. Týdningarmikli leikluturin, ið ein góður pápi spælir í lívinum hjá børnum sínum, verður sostatt settur til viks. Og tá verður alt samfelagið væl fátækari.

Nær er tað í lagi at broyta hjúnabandið?

Published on by Admin

Hjúnabandið er ein náttúrligur stovnur.

Tað er grundfest í menniskjaliga veruleikanum og sannleikanum, at tað skulu tvey – ein kvinna og ein maður, ein mamma og ein pápi – til at skapa eina familju.

Einum og hvørjum samfelagi stendur í boði at skipa seg á ein hátt, sum er í samljóði við náttúruna. Samfeløg nýtast ikki at gera tað, og tað eru nógv samfeløg, sum ikki hava gjørt tað. Men tey samfeløg, sum hava valt monogami og hjúnaband, eru tey samfeløg, sum hava klárað seg best. (Sí William Tucker, Marriage and Civilization: How Monogamy Made Us Human)

Tað, sum er týdningarmikið, er, at hóast hjúnaband hevur eina juridiska dimensión, so er hjúnabandið ikki bert ein juridiskur stovnur. Hóast samfeløg – við teirra umhvørvisligu, fíggjarligu og politisku sereyðkennum – neyðturviliga seta síni serstøku fingramerki á hjúnabandið, so er hesin stovnur ikki bert ein sosial konstruktión.

Hjúnabandið hevur eitt objektivt rótfesti í einum óavnoktiligum menniskjaligum veruleika.

Hjúnabandið hevur eitt objektivt rótfesti í einum óavnoktiligum menniskjaligum veruleika. Og hesin veruleikin var og gjørdi seg galdandi, áðrenn menniskju skipaðu seg í framkomin samfeløg við væl skipaðum lógarverkum. Hesin veruleiki fer ongan veg. Spurningurin er so, hvussu vit sum samfeløg fyrihalda okkum til hann.

Sambært einum lýsingaátaki hjá LGBT Føroyar herfyri, er hjúnabandslógin í Føroyum broytt 12 ferðir síðan 1380. Hetta er eitt áhugavert søguligt innlit í ta lógligu og mentanarligu menning, ið føroyska samfelagið er farið ígjøgnum yvir øldir. Týdningurin, sum LGBT leggur í hesa broytingartilgongd – ella kanska rættari sagt: tað, sum LGBT ynskir at pástanda við støði í hesi broytingartilgongd – er tó ein misskiljing. Á heimasíðuni hjá felagsskapinum stendur soleiðis skrivað:

“Fáa samkyndir føroyingar innivist í hjúnabandslógini í Føroyum, so er tað ikki fyrstu ferð, at hjúnabandslógin verður broytt her á landi. Okkara hjúnabandslógir eru longu broyttar í minsta lagi 12 ferðir.”

Boðskapurin, ið LGBT vil hava fram, er hesin:

“JA TIL KÆRLEIKAN! JA TIL JAVNRÆTTINDI! JA TIL DAGFØRDA HJÚNABANDSLÓG!”

Við øðrum orðum: hjúnabandslógin í Føroyum er broytt áður. Hjúnabandið er sostatt ikki nakað støðugt fyribrigdi, sum ikki letur seg broyta. Og tá ið fólk ikki hava nakað ímóti, at hjúnabandslógin er broytt fyrr, hví so mótmæla nú? Er uppskotna broytingin ikki í veruleikanum í sama anda sum allar hinar?

Fyrst er at siga, at hóast nógvar broytingar hava verið fyrr, so hevur eingin teirra gjørt upp við kynsliga komplimentaritetin, sum er ímillum mann og kvinnu. Uttan mun til broytingina hava føroyingar eftir øllum at døma altíð hildið, at hjúnabandið var nakað, sum einans var ætlað einum manni og einari kvinnu. Lesur man ímillum reglurnar, tykist ein reyður tráur ígjøgnum allar broytingarnar at hava verið, at familjulív fylgir við hjúnabandinum. At hjúnabandið í ein grundleggjandi mun snýr seg um at stovna og varða um familjur. Í ljósinum av hesum gevur tað eina ávísa meining, at ognarloysingar ikki sloppu at giftast, ella tey, sum eru bundin at rúsdrekka. Tað kann tykjast diskriminerandi og hart nú á døgum, men í eini tíð, har tøknilig gitnaðarinntriv so sum p-bollar og hítir ikki vóru til, var uttan iva tørvur á strangari reglum kring hjúnabandið og kynslívið.

Er nakað galið við at gera broytingar í hjúnabandslógini? Nei, tað er tað ikki. Um tað veruliga er soleiðis, at hjúnabandið hevur eitt objektivt rótfesti uttan fyri okkara lógir og siðir, so hevur hjúnabandið eina náttúru í sær sjálvum. Hjúnabandið er nakað og hevur íborin endamál, ið tað er vent og stílað ímóti. Lógir og siðir kunnu endurspegla hesa náttúru bæði betri og verri. Hjúnabandslógir kunnu altso verða gjørdar meira og minni sambært hjúnabandsins náttúru. Tí er broyting í hesi lóggávu ikki neyðturviliga skeiv. Hvørt ein broyting er røtt ella skeiv, góð ella ring, er hinvegin ein spurningur, sum má verða svaraður í hvørjum einstøkum føri við at sipa til hjúnabandsins náttúru. Fremur henda broyting innara logikkin í hjúnabandinum? Fær hon okkum nærri tí, sum hjúnabandið snýr seg um? Ella skapar hon eina frástøðu ímillum okkum og hetta endamál?

Er nakað galið við at gera broytingar í hjúnabandslógini? Nei, tað er tað ikki.

LGBT tykist halda, at konservativa, siðbundna verjan av hjúnabandinum byggir á eina fatan, at hesin stovnur er støðugur og óbroytiligur. Hugburðurin tykist vera, at fær man víst á, at hjúnabandið ikki er støðugt og óbroytiligt, so hevur man vunnið á konservativu mótstøðuni. Í eini áhugaverdari grein á heimasíðu teirra, tekur LGBT samanum soleiðis:

“Heimssøgan vísir okkum, at hjúnabandið er alt annað enn støðugt, og hevur broytt seg nógv gjøgnum alla menniskjusøguna. Hjúnabandið, sum vit kenna tað í dag, er ein heilt onnur samfelagsskipan enn fyri bara 100 árum síðani, og ikki fyri at tosa um fyri 2.000 árum síðani ella 30.000 árum síðani.”

Og niðurstøðan, ið felagsskapurin fær burtur úr tí?

“Søgan vísir okkum, at eitt hjúnaband er tað, sum eitt samfelag ger tað til í síni samtíð.”

Ja. Og nei. Reint praktiskt er tað rætt, at allar hjúnabandslógir og -siðir eru myndaðir av síni samtíð. Men tað merkir á ongan hátt, at hjúnabandið einki annað er enn tað, sum ein samtíð ger tað til. Hjúnabandslógir og -siðir kunnu endurspegla tað, ið hjúnabandið í veruleikanum er, í bæði minni og størri mun, men eingin lóg ella siður er fullkomin. Í heimssøguni hevur ongantíð verið nakað tíðarskeið, ei heldur nakað stað, har hjúnabandið varð lógarfest og praktiserað á fullkomnan hátt. Orsøkin er, at menniskju lógarfesta og praktisera hjúnabandið. Men tá tað er sagt, so er tað moralska skyldan hjá einum og hvørjum samfelagi at miða eftir at lógarfesta og praktisera hjúnabandið so væl sum møguligt og so nær sannleikanum um hjúnabandið sum møguligt. Tíverri er tað ikki hetta, sum vit síggja henda í dag. Í fleiri av okkara grannalondum – og møguliga eisini í Føroyum innan stutta tíð – verða hjúnabandslógir broyttar á ein slíkan hátt, at tær ikki longur endurspegla tað, hjúnabandið veruliga er. Tað er at svíkja hesa moralsku skyldu.

Lyle Shelton um “Hvat ‘javnrættindi’ kosta”

Published on by Admin

Hin 13. desembur, 2015, helt australski Lyle Shelton fyrilestur í Skúlanum við Løgmannabreyt. Ja til hjúnabandið skipaði fyri og evnið var, “Hvat ‘javnrættindi’ kosta”. Her er upptøkan av fyrilestrinum.

Aftaná fyrilesturin, setti Arni Zachariassen honum spurningar, sum vóru innkomnir. Hygg her.

Samrøða við Lyle Shelton

Published on by Admin

Sum kunnugt kemur Lyle Shelton til Føroya í vikuskiftinum. Í sambandi við vitjanina tosaði Arni Zachariassen við miðlamannin og dagliga leiðaran hjá Australian Christian Lobby. Komið varð inn á bakgrundina hjá Lyle, virksemið hjá honum í Avstralia og okkurt av tí, sum føroyskir áhoyrarar kunnu vænta at hoyra hann føra fram sunnudagin, tá hann fer at halda fyrilestur um “Hvat ‘javnrættindi’ kosta samfelagnum” í Skúlanum við Løgmannabreyt kl. 15.30.

 

Hjúnabandið er ikki í vanda – samfelagið er

Published on by Admin

Tá ið ein genta og ein drongur møtast og forelska seg í hvør øðrum, vilja tey fegin vera saman. Og tey vilja eisini fegin vera saman. Og tá spyrst ofta eitt barn – ella fleiri – burturúr. Hjúnabandið er tað, vit kalla karmin, sum samfeløg kring knøttin í øldir oman á øldir hava sett rundanum henda veruleika. Hjúnabandið er sostatt bygt á ein grundleggjandi sannleika um menniskju.

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum. Tað er av hesi orsøk, at menniskju í so at siga øllum samfeløgum so leingi, sum søgan minnist, hava skipað seg í hjúnabond.

Sum Ryan T. Anderson orðar tað í bók síni, “Truth Overruled: The Future of Marriage and Religious Freedom”:

“Hjúnabandið er grundað á menniskjaliga sannleikan, at menn og kvinnur komplimentera hvønn annan, lívfrøðiligu sannroyndina at til nøring krevst ein maður og ein kvinna, og sosiala veruleikan at børn hava uppiborið eina mammu og ein pápa.” (loc 468)

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum.

Ella sum John Roberts, dómari í amerikanska hægstarætti, segði í sínum mótmælisskrivi til lógina, ið gjørdi samkynd hjúnabond lóglig í Amerika:

“Henda universella allýsing, at hjúnabandið er ein sameining av einum manni og einari kvinnu, er ikki søgulig tilvild. Hjúnabandið varð ikki sett á stovn orsakað av eini politiskari rørslu, uppdaging, sjúku, kríggi, átrúnaðarligari læru, ella nakrari aðrari virkandi megi í heimssøguni – og avgjørt ikki orsakað av eini fornsøguligari avgerð at útihýsa samkyndum monnum og kvinnum. Hjúnabandið tók seg upp náttúrliga orsakað av einum tørvi: at tryggja, at børn verða borin eini mammu og einum pápa, sum hava bundið seg til at ala tey upp í støðuføstu umstøðunum, sum eitt lívslangt parlag borgar fyri.”

Tað er tí týdningarmikið at hava í huga, at tá ið vit tosa um statin og um lógir, so er hjúnabandið ikki nakað, sum staturin skapar – tað er nakað, sum hann viðurkennir. Tørvurin á hjúnabandinum fer altíð at vera har, og grundarlagið ella sannleikin, sum hjúnabandið er bygt á, fer altíð at vera har. Hjúnabandið er tí ikki nakað, sum samfeløg finna uppá. Tað er nakað, sum samfeløg finna útav. Hjúnabandið fer altíð at vera har. Spurningurin er bara, um samfelagið í tess almenna embæti sum lóggevandi statur viðurkennir hjúnabandið og viðurkennir tað rætt.

Hjúnabandið er har fyri at sameina kallkyn og kvennkyn sum mann og konu, so og tí tey gerast pápi og mamma. Men vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið. Hjúnabandið skal broytast, so tað ikki longur er líka umfatandi, sum tað plagdi at vera. So tað ikki longur tænir øllum endamálinum, tað plagdi at tæna. Nú skal hjúnabandið einans snúgva seg um kenslurnar hjá vaksnum fólkum. Kyn – og harvið kynsligi komplimentariteturin ímillum mann og kvinnu – er ikki longur viðkomandi. Tørvirnir og rættindini hjá børnum verða sostatt ikki longur tikin við. Hetta sokallaða hjúnabandið, sum alsamt fleiri av okkara grannalondum hava lógarfest, er tí ikki eitt veruligt hjúnaband. Tað er eitt avmarkað hjúnaband. Í besta føri eitt hálvt hjúnaband. Samfelagið kann kalla hetta “hjúnaband”, men tað er ikki veruligt hjúnaband. Tí hetta sokallaða hjúnabandið er ikki grundað á sama sannleika, sum veruliga hjúnabandið er grundað á. Tað tænir ikki sama endamáli, sum veruliga og sanna hjúnabandið tænir.

Vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið.

Við at broyta hjúnabandslógina eins og mong vesturlendsk lond hava gjørt seinnu árini, er týdningurin av orðinum “hjúnaband” heilt einfalt broyttur og skiftur út. Tá ið stovnurin, sum alment verður kallaður “hjúnaband”, ikki longur grundleggjandi snýr seg um nøring og uppaling av børnum, so er “hjúnaband” ikki longur hjúnaband. “Hjúnabandið” er tá vorðið okkurt annað. (Hetta er tað, meint verður við, tá ið tað á enskum verður tosað um “the redefinition of marriage”.)

Men veruliga hjúnabandið hvørvur kortini ikki. Tí tørvurin á tí er enn har. Sannleikin, tað er bygt á, er enn har. Fólk gerast enn forelskað. Tey fáa enn børn. Og teirra parløg og teirra avkom hava enn tørv á tryggum og støðuføstum kørmum. Um samfelagið hevur gjørt av, at orðið “hjúnaband” ikki longur kann nýtast um hesar karmar, ja, so er tað óheppið. Men tað hevur í roynd og veru onga ávirkan á veruliga hjúnabandið – ella tað, sum fyrr varð rópt hjúnaband.

Tað er tí ongin orsøk at óttast fyri hjúnabandinum sjálvum. Tað fer ongan veg, so leingi menniskju enn eru menniskju. Men viðvíkjandi samfelagnum er spurningurin ein heilt annar. Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði? Hvussu verður støðan í einum samfelagi, har normurin broytist soleiðis, at tað verður minni og minni sjálvsagt, at familjur skipa seg innan fyri hjúnabandsins karmar?

Vísindini hjálpa okkum at byrja at svara hesum spurninginum:

  • Tað eru størri sannlíkindi fyri fátækradømi uttan fyri hjúnaband, bæði fyri vaksin og børn. Børnini, bæði hjá mammum, sum eru fráskildar, og mammum, sum áttu tey uttan fyri hjúnaband, uppliva trongari fíggjarlig kor enn tey, sum vaksa upp í giftum familjum. (Hetta síggja vit eisini í Føroyum, har størsti parturin av teimum børnum, sum eru í fátækraváða, eru í heimum við støkum uppihaldara.)
  • Tey børn, hvørs foreldur skiljast ella ongantíð giftast, klára seg ofta verri í skúlanum og eru í størri vanda fyri ikki at fullføra sína skúlagongd, bæði í fólkaskúla og á miðnámi, eins væl og undir hægri lesnaði.
  • Somu børn hava verri útlit fyri at fáa góð størv, tá ið tey gerast eldri.
  • Børn, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, hava verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at roykja, at vera meira bundin at rúsevnum, at stríðast við sálarsjúku og at gera (og royna at gera) sjálvmorð. Tey eru enntá í størri vanda fyri at koma út fyri ferðsluvanlukkum.
  • Vaksin fólk, sum eru ógift, hava somuleiðis verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at misnýta rúsevni. Uttan mun til hvørja sjúku talan er um, so er støðan best hjá teimum, sum eru gift. Og longri hjúnabandið varir, størri er heilsugóða ávirkanin, tað hevur. (Einasti heilsuvandin, sum er knýttur at hjúnabandi, er, at fólk hava lyndi at gerast feitari, eftir at tey eru vorðin gift.)
  • Gift fólk, serliga giftir menn, liva longri enn støk fólk.
  • Dreingir, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, eru í størri vanda fyri at gerast kriminellir.
  • Ógift fólk eru í størri vanda fyri bæði at fremja og uppliva harðskap. Sannlíkindini fyri harðskapi í heiminum eru minni fyri giftar kvinnur enn fyri kvinnur, sum liva ógiftar við sínum maka.
  •  Børn eru í størri vanda fyri kynsligari misnýtslu og harðskapi.

Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði?

Hetta er alt gransking, sum tikið verður samanum í bókini, “Why Marriage Matters” hjá W. Bradford Wilcox og øðrum granskarum. Í niðurstøðuni í bókini siga teir soleiðis:

“Hjúnabandið er meira enn eitt privat kensluligt parlag. Tað er eisini gott fyri samfelagið. Við hesum verður ikki sagt, at øll kunnu ella skulu giftast. Ella at eitthvørt barn, sum veksur upp uttan fyri hjúnaband, er skaðað av tí sama. Hjúnabandið er ikki undurheilivágur, sum fer at loysa allar okkara samfelagsligu trupulleikar.

Men hjúnabandið hevur týdning. Børn í vanligum giftum familjum, sum halda saman, eru meira sannlík at trívast enn børn í vanligum støkum og stjúkfamiljum og familjum, har parið samlivir. Nærsamfeløg, har góð hjúnabond eru vanlig, hava betri útlit við sær fyri børn, kvinnur og menn samanborið við nærsamfeløg, ið eru merkt av nógvum hjúnaskilnaðum, barnsburðum uttan fyri hjúnaband, samlivandi pørum og hjúnabondum við stríði og harðskapi. Haraftrat síggja vit, at fyrimunirnir, sum ein sterk hjúnabandsmentan hevur við sær, gera seg galdandi uttan mun til húðalit, etniskan uppruna og stætt.

Ja, hyggja vit almentheilsuliga eftir ávirkanini, sum hjúnabandið hevur á samfelagsligu vælferðina, so síggja vit, at henda ávirkanin er rættiliga stór.” (loc 466)

Eitt samfelag kann velja at viðurkenna hjúnabandið. Og tað kann velja ikki at viðurkenna tað. Hjúnabandið fer ongan veg, tí tað er rótfest í ósvitaligum, menniskjaligum sannleika. Men samfeløg mynda og venja menniskju upp í, hvussu tey skipa síni lív. Menniskju eru sosialar verur. Velur eitt samfelag ikki at viðurkenna hjúnabandið og verja tað og gera tað til ein part av, hvussu samfelagið verður skipað bæði alment og privat, so hevur tað stórar, skaðiligar avleiðingar.