Tag: pápar

Rætturin til børn fylgir við rættinum at giftast

Published on by Admin

Lyle Shelton vitjaði í Føroyum í desember, og undir vitjanini helt hann almennan fyrilestur um, hvat ein broytt hjúnabandslóg fer at føra við sær. Í fyrilestrinum vísti hann á, at í mannarættindasáttmálanum hjá ST grein 16 stk. 1 til 3 er hjúnabandið ein samansettur rættindapakki, ið m.a. umfatar giftu og tað at stovna familju.

“Forsprákararnir fyri samkyndum hjúnabandi siga ikki, at teir ynskja hjúnabandið uttan børn,” sigur Lyle Shelton. “Teir vita ógvuliga væl, at hjúnabandið gevur rætt til at fáa børn. Men av tí at kynsliga sameiningin millum tvey av sama kyni ikki kann skapa børn, er neyðugt við hjálp frá einum triðja og viðhvørt fjórða persóni.”

Hetta førir við sær, at sonevnd “javnrættindi til hjúnaband” í grundini ikki bert snúgva seg um at giftast, men eru ein heildarloysn við etiskum avbjóðingum.

Forsprákararnir fyri samkyndum hjúnabandi siga ikki, at teir ynskja hjúnabandið uttan børn. Teir vita ógvuliga væl, at hjúnabandið gevur rætt til at fáa børn.

“Um fyrimunirnir við ‘javnrættindum til hjúnaband’ skulu gerast til veruleika, mugu tveir menn fáa atgongd til eina vinnuliga skipan við burðarmammum, meðan tvær kvinnur mugu fáa atgongd til eina skipan við navnleysum sáðgevarum,” vísir Lyle Shelton á. “Ein vinnulig skipan við burðarmammum krevur, at kvinnur leiga sína lívmóður út og geva síni egg. Hetta er grov misnýtsla. Feministar kring heimin ynskja at banna vinnuligum skipanum við burðarmammum. Eitt átak er í gongd í løtuni. Eg taki undir við teimum. Tær ynskja at banna hesum fyri bæði samkynd og hinskynd, og tað haldi eg vera rætt. Ein skipan við burðarmammum tænir ikki tí besta fyri barnið og als ikki tí besta fyri kvinnur. Og sáðgeving tænir ikki tí besta fyri børn.”

Lyle Shelton minnir á, at hetta ikki bert er ein spurningur viðvíkjandi samkyndum. Tað er ein etiskur spurningur fyri alt samfelagið, og sambært Lyle er hesin spurningur ikki viðgjørdur nóg væl og nóg víða.

“Men um samkynt hjúnaband kemur inn í lógarverkið, verður tað ógjørligt at halda fram við kjakinum um eina skipan við tøkniligum gitnaðarinntrivum.”

At lóggeva soleiðis, at tvey av sama kyni kunnu gerast hjún, er at kynsneutralisera hjúnabandið. Tað hevur sínar avleiðingar.

Men um samkynt hjúnaband kemur inn í lógarverkið, verður tað ógjørligt at halda fram við kjakinum um eina skipan við tøkniligum gitnaðarinntrivum.

“At nýdefinera hjúnabandið er at nýdefinera foreldraleiklutin og at strika hugsanina um, at kyn hevur týdning í uppalingini av einum barni. Tað loyvir, at eitt barn verður noktað kennskapin til og kærleikan frá í minsta lagi einum av sínum foreldrum – ikki orsakað av sorgarleiki ella at annað av foreldrunum rýmir, men einans fyri at nøkta kenslubornu ynskini hjá einum vaksnum, sum ikki er foreldur at hesum barni,” sigur Lyle Shelton.

Her bresta rættindi hjá børnum og ynskini hjá vaksnum sostatt saman. Hvat er tá at gera?

“Tá eitt samfelag upplivir, at rættindi og ynski bresta saman, eiga rættindi hjá vaksnum at boyggja seg fyri rættindum hjá børnum, ið eru tey mest sárbæru,” slær hann fast. “At vit í dag eru til reiðar at møta teimum krøvum, sum samkynda ideologiin setur, og sum noktar teimum, ið onga rødd hava, síni grundleggjandi rættindi, er ein mátistokkur fyri, hvussu sjálvsøkið okkara samfelag er vorðið.”

Spurningurin, sum ofta verður reistur í hesum føri, er, um samkynd pør ikki kunnu elska eitt barn og uppala tað væl.

“Sjálvandi kunnu tveir menn elska eitt barn. Og sjálvandi kunnu tvær kvinnur uppala eitt barn við góðum úrslitum. Men at skriva hetta inn í lógarverkið bendir á, at kærleikslýsingin hjá the Beatles (“All you need is love”) er tað einasta, sum er neyðugt. Jú, kærleiki er neyðugur, men kærleikin hevur tørv á sannleika. Sannur kærleiki kann ikki liva lið um lið við lygnina. Tað er ein lygn at látast sum, at tveir menn kunnu røkja móðurleiklutin. Tað er ein lygn at látast sum, at tvær kvinnur kunnu røkja faðirleiklutin.”

Sokallað ‘javnrættindi til hjúnabandið’ eru ein heildarloysn, og um tú ikki ert til reiðar at góðtaka, at hesin pakki sigur satt um veruleikan, lat so vera við at taka undir við honum.

“Tað er bert elitan í okkara samfelag, sum er blind yvir fyri hesum og ikki dugir at skilja tað,” heldur Lyle Shelton á. “Tá eitt barn verður føtt, kennir tað bert eitt, og tað er sína mammu. Hvat fyri samfelag hevði skipað ein almannapolitikk, sum loyvdi, at eitt nýføtt barn varð tikið úr føvninginum á síni mammu og givið tveimum monnum? Hvat fyri samfelag hevði noktað einum barni at kent pápa sín, sum um einasti týdningurin, ið hesin maður hevði fyri hetta barn, var at framleiða sáð?”

Lyle Shelton biður tí politikkarar hugsa seg væl um, áðrenn teir atkvøða fyri, at tvey av sama kyni skulu fáa loyvi at giftast.

“Sokallað ‘javnrættindi til hjúnabandið’ eru ein heildarloysn, og um tú ikki ert til reiðar at góðtaka, at hesin pakki sigur satt um veruleikan, lat so vera við at taka undir við honum.”

Tað góða við einum pápa

Published on by Admin

“Fátt er sum faðir – einki er sum móðir,” sigur orðatakið.

Men hvat er tað, hetta at vera pápi? Hvønn leiklut spæla og eiga pápar at spæla í lívinum hjá sínum børnum? Stór óvissa valdar kring henda spurning, og hon tykist vaksa fyri hvønn dag. “Ein kvinna hevur tørv á einum manni á sama hátt, sum ein fiskur hevur tørv á eini súkklu,” segði feministurin Gloria Steinem. Umframt fíggjarliga trýstið frá einum alt meira heimsumfevnandi marknaði, so seta kynsradikalir aktivistar, sum vilja gera upp við alt, sum eitur kynsleiklutir, grundleggjandi spurnartekin við leiklutin hjá pápum. Kynsliga kollveltingin og í ein serligan mun tøkniligu gitnaðarinntrivini, ið gjørdu hana møguliga í verki, hava havt sum undirliggjandi endamál at skilja kynslív og nøring frá hvørjum øðrum. Trupulleikin er bara, at samstundis sum pápar verða fremmandgjørdir frá teirra ábyrgd ímóti ættarliðinum, sum teir hava verið við til at skapt, so er tað júst hetta ættarliðið – børnini, við øðrum orðum – sum líða.

Hetta veit samfelagsgransking at siga.

Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Sambært samfelagsfrøðinginum W. Bradford Wilcox, sum er professari á University of Virginia, hava pápar, sum spæla ein virknan leiklut í lívunum hjá teirra børnum, eina heilt serstaka, jaliga ávirkan á hesi somu mannalív.

Í eini grein, sum The Atlantic gav út, tekur Wilcox fyrst og fremst samanum gransking í, hvussu sambandið er ímillum ávíkavist pápar og mammur og teirra børn. “Fathers don’t mother,” sigur hann. Pápar eru pápar og mammur eru mammur. Kynsleiklutir eru í ein týdningarmiklan mun mentanarliga treytaðir. Men ikki bara. Verður hugsað generelt, og verður hædd tikin fyri undantøkum og fjølbroytni, so er tað ymiskt, hvat eyðkennir ávíkavist pápar og mammur. Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Tað, sum serliga eyðkennir sambandið ímillum pápa og barn, er jalig øsing, spenningur og leikandi óvissa. Mammur eru róligari, og jaliga øsingin ger seg ikki galdandi í sama mun sum hjá pápunum. Pápar beistast meira við teirra børn, enn mammur gera, og hetta lærir tey – bæði synir og døtur – at skilja kropslig og kenslulig mørk á ein serligan hátt. Somuleiðis eggja pápar meira enn mammur børnum sínum at vága nakað, bjóða sær sjálvum av og at vera sjálvstøðug. Mammur leggja harafturímóti størri dent á tryggleika, og at børnini hava tað gott kensluliga. Pápar hugsa meir langtíðar, mammur stutttíðar. Í hesum sambandi vísir Wilcox á eina áhugaverda gransking, sum vísti, at tá ið foreldur læra síni børn at svimja, hava pápar lyndi til at standa aftan fyri barnið, so at barnið á ein hátt stendur einsamalt yvir fyri avbjóðingunum rundanum tað. Mammur stilla seg hinvegin oftari framman fyri barnið og søkja eygnasamband, so at barnið kann kenna seg tryggari.

Av tí at pápar vanliga eru størri og sterkari enn mammur, megna pápar betur enn mammur at verja síni børn frá kropsligum vandum og frá skaðiligari ávirkan sosialt. Fleiri granskarar vilja til dømis vera við, at tá ið talan er um gentur, sum gerast við barn í tannárunum, er høvuðstrupulleikin fráverandi pápar. Pápar hava sum heild lyndi til at vera strangari enn mammur og eru meira avgjørdir, tá teir aga síni børn. Mammur eru meira fleksiblar í sínum aga. Tað er sannlíkari, at tær royna at yvirtala síni børn í truplum støðum, serliga við støði í tí kensluliga.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Wilcox vísir á trý øki, har tað serstaka og jaliga, sum pápar geva sínum børnum, serliga kemur til sjóndar: í sambandi við lógarbrot, barnsburð og tunglyndi.

Betri sambandið er ímillum synir og pápar, minni eru sannlíkindini fyri, at hesir ungu mennirnir gerast lógbrótarar. Í granskingini, sum Wilcox sipar til, vórðu sambond góðskumett eftir, hvat børnini søgdu um umsorganina, ið tey kendu frá pápa sínum, samskiftið teirra millum og um góðskuna í sambandinum sum heild. Sannlíkindini fyri, at dreingir fóru at bróta lógina, vóru helvtina minni fyri dreingir við einum góðum sambandi við pápar sínar samanborið við dreingir, sum vuksu upp hjá eini stakari mammu ella høvdu eitt ringt samband við pápar sínar, sum annars vóru til staðar. Í granskingini varð hædd tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Pápar hava somuleiðis góða ávirkan á døtur sínar. Tær, ið hava eitt gott samband við pápa sín, eru í munandi minni vanda fyri at gerast við barn í tannárunum. Hugt varð eftir gentum, sum livdu saman við báðum foreldrum sínum og søgdu seg hava í øllum førum eitt miðalgott samband við pápan. Síðani varð hugt eftir teimum gentum, sum einans búðu saman við mammu sínari, og teimum, sum søgdu sambandið við pápa teirra vera vánaligt. Sannlíkindini hjá fyrra bólkinum av gentum fyri at gerast við barn í tannárunum vóru helvtina minni enn sannlíkindini hjá tí seinna.

Haraftrat hevur tað stóran týdning sálarheilsuliga at hava eitt gott samband við pápa sín. Sama úrslit sum við lógarbrotum og barnsburði ger seg galdandi í samband við tunglyndi. Tey 13 til 18 ára gomlu, sum høvdu eitt gott samband við pápa sín, upplivdu helvtina minni sannlíkindi fyri at fáa tunglyndi í mun til tey, sum bert búðu saman við mammu síni, ella tey, sum hóast tey búðu saman við báðum foreldrunum, høvdu eitt vánaligt samband við pápan. Hædd varð her tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er.

Vísindaliga kunnu vit við vissu siga, at pápar hava eina serstaka, jaliga ávirkan á síni børn. Hetta er tó treytað av, at teir eru til staðar í teirra lívi, og at sambandið teirra millum er gott. Tá eru útlitini hjá hesum børnum væl betri. Eru páparnir hinvegin ikki til staðar, ella er sambandið vánaligt, versna útlitini samsvarandi. Pápar hava týdning. Tað hava teir, tí teir eru pápar. Teir hava nakað heilt serstakt at bjóða sínum børnum, júst tí teir eru pápar.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er. Tað, at hjúnabandið sum stovnur minkar í tign og virðing, og at børn í vaksandi títtleika verða fødd uttan fyri hjúnabandsins karmar, er tí eitt ringt hugskot. Hetta er ein av teimum mongu avbjóðingum, sum hjúnabandið stendur yvir fyri í dagsins samfelag. Ein onnur avbjóðing – sum í veruleikanum er hin sama – er uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í hesum døgum: at kynsneutralisera hjúnabandið, so tvey av sama kyni kunnu giftast. Hetta er enn eitt stig á leiðini burtur frá hjúnabandsins tign og virðing. Burtur frá tí, at hjúnabandið er sjálvsagdi samanhangurin, sum børn verða fødd og uppald í. Her er vert at geva gætur, at í Føroyum hevur hjúnaband millum tvey av sama kyni, sambært Gallup, sín størsta stuðul millum tey, sum samliva, tvs. liva saman ógift. Hetta at broyta hjúnabandið og tað at velja hjúnabandið fullkomiliga frá tykist at vera partur av sama ráki.

Um kynsligi komplimentariteturin millum mann og konu verður tikin burtur úr hjúnabandsins allýsing, er reint logiskt einki grundarlag longur fyri at siga, at hjúnabandið snýr seg um nøring og barnauppaling. Siga vit tað, siga vit samstundis, at børn ikki hava tørv á og rætt til bæði síni foreldur. Týdningarmikli leikluturin, ið ein góður pápi spælir í lívinum hjá børnum sínum, verður sostatt settur til viks. Og tá verður alt samfelagið væl fátækari.