Tag: avleiðingar

Allastaðni, har hjúnabandið er broytt, hevur tað skert persónliga frælsið – ikki styrkt tað

Published on by Admin

Í stríðnum fyri at broyta hjúnabandslógina verður tosað um, at ein minnilutabólkur – í hesum føri samkynd v.fl. – skulu fáa sama persónliga frælsi sum øll onnur, nevniliga “frælsi at giftast”. Tá hava vit eitt frælsari samfelag, vilja forsprákarar vera við. Men tað merkisverda er, at manglandi persónligt frælsi serliga er at síggja í teimum londum, ið hava broytt hjúnabandslógina. Kanada, ið broytti hjúnabandslógina í 2005, er kanska tað besta dømið. Í dag, bert 11 ár eftir broytingina, sæst týðiliga, í hvussu stóran mun grundleggjandi frælsi hjá vanligum kanadiskum borgarum eru vorðin skerd.

Talufrælsið er skert ógvuliga nógv. Nú er tað heilt vanligt at halda, at fólk eru langt úti og stoytandi, um tey alment eru ímóti hjúnabandi millum tvey av sama kyni. Ella um tey siga, at tað er best fyri eitt barn at vaksa upp hjá mammu og pápa sínum. Anti-diskriminatiónslógir verða javnan nýttar til at fáa slíkar “lógbrótarar” at tiga.

Men tað merkisverda er, at manglandi persónligt frælsi serliga er at síggja í teimum londum, ið hava broytt hjúnabandslógina.

Samvitskufrælsið: hundraðtals einstaklingar og fyritøkur, ið veita tænastur í sambandi við brúdleyp, eru vorðin noydd at standa andlit til andlits við kanadiskar dómstólar og mannarættindaráð. Orsøkin er, at tey av samvitskuávum ikki hava viljað bukkað undir fyri trýstinum at veita tænastur í sambandi við brúdleyp, sum tey ikki vilja luttaka í.

Frælsið, at vera foreldur: foreldur, sum ikki taka undir við hjúnabandi millum tvey av sama kyni, ella sum eru ímóti at lata børn síni fáa ta víðgongdu seksualundirvísing, ið fylgir hesum ráki, eru eisini komin í stríð við lógina. Í summum førum er tað farið so langt, at staturin hevur tikið børn frá foreldrum. Um hetta ikki er at gera seg inn á persónliga frælsið, hvat er so?

Frælsið, at kenna kærleikan frá mammu og pápa: av tí at rætturin til hjúnaband inniber rættin til at stovna familju, merkir ein broytt hjúnabandslóg, at fleiri børn, ið eru úrslit av eftirgjørdum gitnaði antin við sáðgeva sum pápa ella burðarmammu sum móðir, verða fødd. Hesi børn missa rættin at kenna í minsta lagi eitt av sínum foreldrum ella at hava samband við viðkomandi. Í mongum førum fáa tey heldur ikki atgongd til heilsu- ella ílegusøguna hjá hesum eina foreldrinum. Hvar er frælsið í hesum?

Hóast tað í føroyska kjakinum kann síggja út til, at bert kristin eru ímóti at broyta hjúnabandslógina, er hetta kortini ikki soleiðis aðrastaðni. Ateistiski høvundurin Brendan O’Neill er eisini ímóti. Hann staðfestir í grein síni Gay marriage and the death of freedom, at “Allastaðni, har samkynt hjúnaband er sett í gildi, hevur tað skert frælsið – ikki styrkt tað. Kjakið er køvt, øðrvísi hugsandi vorðin plágað og táragass nýtt ímóti kritikkarum. Kærleiki og hjúnaband hoyra møguliga saman, men tað gera frælsi og hjúnaband millum tvey av sama kyni als ikki. Stríðið fyri sokallaða frælsinum at giftast hevur givið statinum størri vald í staðin fyri at víðka frælsið hjá monnum og kvinnum. Tey, ið virka fyri hesum frælsi at giftast, megna ikki at svara píniligum spurningum. Eitt dømi: um hjúnaband millum tvey av sama kyni er ein spurningur um frælsi, hvussu ber tað tá til, at allastaðni, har henda lógarbroyting er framd, hevur úrslitið verið, at myndugleikarnir alsamt meira hava stýrt gerandislívinum hjá borgarum?” Dømini, ið hann nevnir, eru úr Fraklandi, USA og Bretlandi.

Tað hevur avleiðingar við sær at broyta hjúnabandið. Álvarsamar avleiðingar. Hygg bert eftir “londunum, sum vit samanbera okkum við”.

Um vit føroyingar veruliga virðismeta omanfyrinevndu frælsi, mugu vit hyggja væl eftir, hvørja ávirkan slíkar grundleggjandi sosialar broytingar hava ført við sær í øðrum londum – hóast tær vórðu framdar við einum ynski um at fremja persónliga frælsið hjá einum samfelagsbólki. Men hvørki lógaruppskotið ella álitið frá meirilutanum í Trivnaðarnevndini geva nakrar ábendingar um, at hetta hevur verið gjørt. Í staðin verður messað upp í saman, at henda lógarbroyting ikki fær nakrar negativar sosialar avleiðingar. Og tey, sum eftirlýsa eini gjøllari viðgerð av møguligum avleiðingum, verða skuldsett fyri at grugga málið, og síðani verður vent aftur til grunnu og einføldu slagorðini um javnrætt.

Men er tað ikki ov gott til at vera satt, at ongar negativar sosialar avleiðingar eru? Jú. Tað hevur avleiðingar við sær at broyta hjúnabandið. Álvarsamar avleiðingar. Hygg bert eftir “londunum, sum vit samanbera okkum við”. Tí átti uppskotið at verið felt. Í staðin áttu myndugleikarnir at givið sær stundir til at kanna málið betur, áðrenn teir tóku eina avgerð. Hví ikki seta ein arbeiðsbólk, ið umboðar breiddina í føroyska fólkinum, til at gera júst hetta, í staðin fyri at samtykkja eina lógarbroyting í óðum verkum? Eina lógarbroyting, sum – fyri tað fyrsta – kanska ikki kann setast í gildi í Føroyum, og – fyri tað næsta – ongin av forsprákarunum hevur kannað avleiðingarnar av.

Meirilutin í Trivnaðarnevndini fær ikki vart kirkjuna

Published on by Admin

Leitar tú eftir uppfinningarsomum undanførslum, so skalt tú bara lesa tað, sum meirilutin í Trivnaðarnevndini skrivar í sínum áliti um hjúnabandslógina.

Líka síðani uppskotsstillararnir tóku lógaruppskot nr. 21/2015 um ikki at loyva fólkakirkjuni at víga hjún av sama kyni aftur, hevur stóra ivamálið verið, hvat nú fer at henda við kirkjuni. Nógv eru tey, sum meta § 14, stk. 2 í hjúnabandslógini vera ein avgerandi prinsipiellan trupulleika. Har stendur:

Ægtefæller kan få et ægteskab, som er indgået ved borgerlig vielse, kirkeligt velsignet af en præst i folkekirken.

Argumentið er einfalt: Verður hjúnabandslógin broytt soleiðis, sum uppskotsstillararnir vilja, so verða hjún av sama kyni “ægtefæller” í júst sama mun sum hjún av hvør sínum kyni. Við tí at vera “ægtefælle”, at vera hjún, fylgir rætturin at verða signaður í kirkjuni. So leingi hjúnini eru borgarliga vígd, so hava tey henda rætt. Við hesum er signing av samkyndum komin beint inn í fólkakirkjuna.

Stuðulin, sum uppskotið hevur millum manna, er í stóran mun treytaður av eintýdda muninum, sum hevur verið gjørdur ímillum “borgarligt” og “kirkjuligt”.

Fleiri politikkarar – seinast allur Sambandsflokkurin – hava givið til kennar, at teir ikki ætla sær at lóggeva hjúnaband ímillum tvey av sama kyni inn í kirkjuna. Stuðulin, sum uppskotið hevur millum manna, er eisini í stóran mun treytaður av eintýdda muninum, sum hevur verið gjørdur ímillum “borgarligt” og “kirkjuligt”. Sjálvt LGBT Føroyar hava verið úti og vissað føroyingar um, at tey ikki ætla sær inn í kirkjuna. Eiler Fagraklett, nevndarlimur í LGBT Føroyar, viðgekk tó í sjónvarpskjaki í fjør, at hetta var ein strategisk avgerð frá teirra síðu. Hetta sigur nógv, men fyrst og fremst sigur tað nakað um, júst hvussu greiður viljin hjá Føroya fólki er.

Tað var júst av hesi orsøk, at uppskotsstillararnir upprunaliga gjørdu lógaruppskot nr. 21/2015. Uppskotið varð tó tikið aftur orsakað av prinsipiellum mótmæli frá leiðsluni í fólkakirkjuni. Ikki kann sigast, at nakar av uppskotsstillarunum síðani hevur megnað at sett orð á, hví trupulleikin, ið teir mettu vera so mikið álvarsaman, at sjálv kirkjulógin skuldi broytast, nú er burtur.

Hetta hevur heldur ikki eydnast meirilutanum í Trivnaðarnevndini.

Havt verður á lofti, at § 14 stk. 2 ikki lóggevur inn í føroysku fólkakirkjuna, tí fólkakirkjan er yvirtikið málsøki og er tí føroysk, meðan hjúnabandslógin enn er donsk. Ongi greið og nágreinilig argument verða nevnd fyri at stuðla hesum pástandi.

Í partinum av álitinum, sum meirilutin skrivar, verður roynt at sissa tey, sum bera ótta fyri kirkjuligu avleiðingunum av at broyta hjúnabandslógina. Havt verður á lofti, at § 14 stk. 2 ikki lóggevur inn í føroysku fólkakirkjuna, tí fólkakirkjan er yvirtikið málsøki og er tí føroysk, meðan hjúnabandslógin enn er donsk. Ongi greið og nágreinilig argument verða nevnd fyri at stuðla hesum pástandi. Tað verður ikki víst til nakað annað lógarmál, sum á líknandi hátt er ávirkað av tjóðskaparligari sundurbýting. Ei heldur verður víst til løgfrøðiligu ráðgevingina, sum Trivnaðarnevndin hevur fingið, fyri at grundgeva fyri hesum múrinum ímillum yvirtikin og ikki-yvirtikin málsøki. Man gloymir enntá at nevna, at Mentamálaráðið í sínum uppriti vísir á, at tann parturin av kirkjurættinum, ið viðvíkur signing av borgarliga giftum, og ritualið til hesa signing, ikki eru yvirtikin, og sostatt enn eru undir donskum málsræði. Harumframt viðgongur meirilutin, at løgfrøðiliga ráðgevingin hjá Løgtinginum “ikki er sannførd um, at § 14, stk. 2 í hjúnabandslógini undir donskum løgræði ikki framvegis røkkur inn í innaru viðurskifti kirkjunnar, hóast kirkjan er yvirtikin”. Men henda ráðgeving verður ikki tikin til eftirtektar, eftir øllum at døma tí at kirkjumál liggja – sambært Trivnaðarnevndini – uttan fyri serfrøðina hjá ráðgevingini hjá Løgtinginum. Tað er Mentamálaráðið, sum “umsitur og harvið tulkar kirkjulóggávuna.” Her gloymir meirilutin at nevna, at Mentamálaráðið sjálvt mældi til antin at strika § 14, stk. 2 ella at broyta hana. Í uppritinum verður millum annað sagt,

“Hevði § 14, stk. 2 verið strokin, hevði tað … verið upp til fólkakirkjuna, hvørt hon valdi at hava ritual til at signa borgarliga gift pør.”

Trupulleikin er tó, at sambært stjóranum í Løgtinginum, so ber tað als ikki til at pilka § 14, stk. 2 burturúr nú.

Manglandi ritualið er tí, í sjálvum sær, eingin forðing fyri, at samkynd kunnu verða signað.

Mentamálaráðið er sostatt ósamt við meirilutan: verður § 14, stk. 2 ikki strokin, er tað ikki upp til kirkjuna sjálva, hvørt hon velur at hava ritual at signa borgarliga gift pør. Tað vil siga, at § 14, stk. 2 lóggevur beinleiðis inn í kirkjuna.

Eisini hevur verið ført fram, at kirkjan ikki kann signa samkynd hjún, tí at hon ikki hevur nakað ritual til endamálið. Tað er rætt, at kirkjan ikki hevur eitt slíkt ritual. Men sambært § 2, stk. 1 í Løgtingslóg nr. 42 frá 26 mai 2008 um at brúka kirkju og um limaskap í fólkakirkjuni kann bispur geva loyvi til at nýta onnur ritual enn tey góðkendu. Manglandi ritualið er tí, í sjálvum sær, eingin forðing fyri, at samkynd kunnu verða signað. Og spyrst eitt rættarmál burtur úr hesum, er ikki óhugsandi, at bispur verður noyddur at gera og góðkenna eitt ritual sum skjótast.

Meirilutin tykist ikki sjálvur at vera serliga vísur í síni søk, at danska § 14, stk. 2 onga ávirkan hevur á føroysku fólkakirkjuna, tí roynt verður at vissa Løgtingið um, at heilt fá borgarliga gift hjún hava gjørt brúk av teirra rætti til kirkjuliga vígslu. Hetta er eitt løgið argument, tí tað tykist beinleiðis at mótsiga tí, sum meirilutin júst hevur sagt um, at danskar paragraffir ikki eru galdandi í yvirtiknum stovnum. Um § 14, stk. 2 ikki er galdandi í fólkakirkjuni, hví og hvussu vórðu so hesa fáu borgarliga giftu signað? Samstundis tykist enn ein óvissa at vera at hóma hjá meirilutanum: um nú pástandurin ikki heldur, so kann meirilutin sissa Løgtingið og vísa á, at tað er serstakliga sjáldan, at nakar vil hava sítt borgarliga hjúnaband signað. Til hetta er at siga, at tað skulu bara eini borgarliga gift hjún av sama kyni, sum krevja sín lógarfesta rætt til kirkjuliga signing, til fyri at bróta prinsipiella markið ímillum kirkju og stat.

Hví skal paragraffin, sum jú er púra vandaleys, strikast hóast alt?

Sama óvissa er til seinast at hóma, tá ið meirilutin í Trivnaðarnevndini mælir til – hóast alt hóvastákið bara nøkur fá reglubrot longur uppi – at § 14, stk. 2 verður strikað. Hví skal paragraffin, sum jú er púra vandaleys, strikast hóast alt? Jú, so at eingin ivi er. Hvørs ivin er, kann lesarin sjálvur gita.

Eitt tað týdningarmesta, sum minnilutin í Trivnaðarnevndini vísir á í samband við alla tilgongdina í hesum máli, er, hvussu illa frágingið arbeiðið hevur verið. Tilgongdin hevur, í teirra orðum, verið “ómetaliga ófullfíggjað”. Minnilutin vísir víðari á ivan, sum Løgtingsskrivstovan hevur um, hvørt ríkislógartilmælið yvirhøvur fer at verða góðtikið av avvarðandi donsku myndugleikunum, hóast tað kanska at enda verður samtykt av Løgtinginum. Hetta tí “allar mannagongdir í sambandi við ríkislógarmál, sum vanliga er ein drúgv tilgongd millum landsstýrið og donsku stjórnina, eru settar til síðis”.

Sama “ómetaliga ófullfíggjaða” háttalag tykist tíverri at eyðkenna argumentini hjá meirilutanum í Trivnaðarnevndini. Farið verður ikki hóvliga fram. Í staðin tykjast argument at verða tikin úr leysari luft, alt vegna eina desperata roynd at bjarga hesi skútu, ið hevði stungið eina broytta hjúnabandslóg út í kortið, men sum nú er so gjøgnumgatað við holum, at hon bert liggur tyngri og tyngri í sjónum.

Mynd: Simon Varwell/flickr. Viðgjørd.

Broytt hjúnaband merkir broytt seksualundirvísing

Published on by Admin

Verður hjúnabandslógin broytt, so at tvey av sama kyni eisini verða umfatað av henni, fer ein sjálvfylgja at vera, at skúlaverkið verður ávirkað. Seksualundirvísingin má broytast, so hon endurspeglar nýggja veruleikan. Hetta segði Lyle Shelton, tá ið hann svaraði spurningum aftan á fyrilesturin hann helt í Hoyvík í desember síðsta ár.

“Vit hava longu sæð í amerikanska statinum Massachusetts, at tey hava útgivið bøkur til barnaskúlar,” segði hann. “Ein bók eitur King and King (‘Kongur og Kongur’). Hetta er ein ævintýrsøga um tveir menn, sum giftast og mussast, og hetta tilfarið verður nýtt. Børn verða soleiðis indoktrinerað við samkyndari ideologi, meðan tey eru heilt lítil. Eg vildið hildið, at flestu foreldur hava eina meining um, hvørt teirra børn skulu læra hetta í barnaskúlanum ella ikki.”

Í Avstralia er tað statsstuðlaði felagsskapurin Safe Schools Coalition Australia (SSCA), sum virkar fyri hesi somu ideologi á higartil næstan 500 skúlum. M.a. læra gentur, ið kenna seg sum dreingir, at binda síni bróst inn fyri at forða bróstmenningini. Og dreingir, ið kenna seg sum gentur, læra at fjala síni kynsgøgn.

“Hetta hendir longu nú, áðrenn vit hava broytt hjúnabandslógina. Tað, sum gongur fyri seg, er skakandi. Vit í Australian Christian Lobby hava kannað hetta nærri, og á heimasíðuni hjá SSCA hava vit funnið meira av hesum tilfari, ið verður nýtt á skúlum. Vit hava víst politikkarum tilfarið. Øll eru skakað. Vit hava gjørt ummæli í miðlunum, men vit eru ikki komin so langt, at ein størri partur av fólkinum talar at. Vónandi verður tað næsta ár, og vit fara at halda á við okkara átaki, tí at tað, sum tey læra tey ungu, er beinleiðis ónt.”

Tað er ein sannroynd, at mong ung fara gjøgnum tíðarskeið, har tey eru ørkymlað um sín kynsliga samleika. Mong vaksa seg frá tí, og millum teirra, ið halda seg vera transpersónar, siga heili 80%, at hesar kenslur hvørva við árunum.

“Hagtøl vísa, at um tú letur børnini fáa frið, koma tey flestu ígjøgnum hetta ørkymlandi tíðarskeið í øllum góðum. Men at læra børn um hetta nýggja kynsástøðið, tá tey eru so ung, er ógvuliga ørkymlandi fyri tey,” ávarar Lyle Shelton.

Hóast tað er nóg trupult í sær sjálvum at vera ørkymlaður, so kann virksemið hjá SSCA hava enn verri fylgjur við sær.

“Um hetta førir til langtíðar avleiðingar fyri likamið, t.d. bróstskaða ella ófruktbæri, hvør skal so ábyrgjast fyri tað?,” spyr Lyle Shelton framhaldandi um skaðiligu ráðini, SSCA gevur ungum í Australia. “Vit hildu hetta vera so mikið álvarsamt, at vit bóðu ein løgfrøðing um at geva okkum løgfrøðiliga ráðgeving. Hann segði, at myndugleikarnir kunnu ábyrgjast, um eitt barn fær skaða av at taka ímóti ráðunum, ið eru at finna í hesum tilfarinum, sum verður nýtt á skúlum í dag.”

Lyle Shelton leggur dent á, at seksualundirvísing er eitt ógvuliga álvarsamt mál í hesi dagsskrá, tí tað kann fáa so álvarsligar avleiðingar fyri børnini – serliga fyri transpersónar.

“Hetta tilfarið verður eisini ført inn á okkara skúlar nú, og tað ger okkum stúrin. Tilfarið leggur ikki upp til kynsskifti, tá børnini eru so smá, men tað leggur upp til hitt, sum eg nevndi. Seinni fer onkur tí kanska at skifta kyn, og tað hevur avleiðingar.”

“Hetta er eitt kynsástøði,” tekur Lyle Shelton samanum. “Ongin kann broyta sína lívfrøðiligu støðu. Um tú ert føddur sum kallkyn, hevur tú mannlig kromosom. Man kann gera royndir við tíni beinagrind 100 ár eftir, at tú ert deyður, og staðfesta, at tú vart ein maður, uttan mun til hvussu nógvar viðgerðir, tú hevur havt, ella hvussu nógv hormon, tú hevur tikið fyri at gerast ein kvinna. Eg haldi ikki, at nógv fólk vita hetta. Men hetta kynsástøðið hevur fingið alsamt betri rúm í okkara vanligu mentan og er nú komið inn í undirvísingarætlanir á okkara skúlum.”

Politikkarar og felagsskapir hava funnist at átakinum hjá SSCA fyri at fremja eina “víðgongda seksuella eksperimentatión.” Átakið, sum varð sett í verk undir undanfarnu stjórn, hevur síðstu mánaðirnar ført til, at núverandi forsætisráðharrin, Malcolm Turnbull, er komin undir trýst, og hann hevur tí biðið um eina frágreiðing um átakið.

Ávaring úr Kanada: samkynt hjúnaband skerjir talu- og samvitskufrælsið

Published on by Admin

Í kjakinum um hjúnabandslógina hevur verið tosað nógv um, hvat ein ávísur samfelagsbólkur fer at fáa, um hjúnabandslógin verður broytt. Aktivistar, miðlar, politikkarar og onnur hava syrgt fyri, at hvørt mansbarn í Føroyum hevur fingið hetta við. Men lítið og onki hevur verið at hoyrt um, hvørjar avleiðingar ein broytt hjúnabandslóg fær fyri aðrar samfelagsbólkar.

[Tað] hevur verið tosað nógv um, hvat ein ávísur samfelagsbólkur fer at fáa, um hjúnabandslógin verður broytt… Men lítið og onki hevur verið at hoyrt um, hvørjar avleiðingar ein broytt hjúnabandslóg fær fyri aðrar samfelagsbólkar.

Og tó. Seinastu mánaðirnar hava einstakir politikkarar dittað sær at sett kritiskar spurningar, eftir at teir hava hugt út um landoddarnar fyri at vita, hvat hendir í teimum londum, sum hava broytt hjúnabandslógina. Kritisku spurningarnir hava kortini ikki fingið nakra jaliga móttøku. Ógrundaður ótti, siga summi. Onnur hava hug at flenna eftir hesum politikkarum, sum veruliga halda, at um samkynd sleppa at giftast, fær tað álvarsligar avleiðingar fyri okkara samfelag. Uppaftur onnur fara so langt sum at siga, at tað er tann beri óndskapur at seta slíkar kritiskar spurningar.

Tey “óttaleysu” áttu tó møguliga at verið eitt sindur meiri varin við sínum avgjørdu viðmerkingum og niðurstøðum. Fyri tað fyrsta hava Føroyar sum samfelag ongar royndir við samkyndum parløgum, ið eru skipað við lóg. Og fyri tað næsta sær tað ikki út til, at allir borgarar í teimum londum, sum vit samanbera okkum við (ein orðing, ið vit javnan hoyra í hesum døgum), sleppa so snikkaleysir, tá hjúnabandslógin er vorðin broytt. Eitt týðiligt dømi um hetta er Kanada.

Í 2005 gjørdist Kanada fjórða landið í heiminum, sum broytti hjúnabandslógina. At síggja til var einasta broytingin, at samkynd parløg vórðu viðurkend sum hjún. Men tað skuldi vísa seg, at broytingin fór at fáa umfatandi ávirkan á bæði lógir og mentan, tí ein nýggj fatan gjørdist galdandi í samfelagnum: samkynd parløg samsvara fult og heilt við siðbundna hjúnabandið, og tí má samkynt hjúnaband metast javnt við siðbundna hjúnabandið bæði í lóg og samfelagi annars. Hetta skuldi verið sjálvsagt.

At síggja til var einasta broytingin, at samkynd parløg vórðu viðurkend sum hjún. Men tað skuldi vísa seg, at broytingin fór at fáa umfatandi ávirkan á bæði lógir og mentan…

Ein natúrlig fylgja av hesum er at halda, at tey, sum ikki taka undir við nýggju fatanini, bert grunda sína áskoðan á trongskygni og illvild móti samkyndum. Tað er ongin annar møguleiki. Tí verða allar útsagnir, sum eru í stríð við samkynt hjúnaband, bólkaðar sum hatur móti einum minnilutabólki. Og einhvør skynsom frágreiðing – t.d. at man metir siðbundna hjúnabandið vera best fyri børnini, tí at hesin stovnur varðveitir teirra biologiska samband við mammu, pápa, systkin, ommur og abbar – verður víst aftur sum óerlig og villleiðandi undanførsla.[1]

Tá ein er sannførdur um, at mótstøða mótvegis samkyndum hjúnabandi ikki er annað enn trongskygni og hatur, gerst tað trupult at góðtaka, at henda mótstøða ikki verður køvd. Í Kanada endaði tað tí við, at treytirnar fyri at taka lut í samfelagnum broyttust skjótt.

Tey fyrstu at kenna sviðan av nýggju lógunum vóru tey, sum skuldu taka sær av borgarligum vígslum. Fleiri kanadiskir landspartar noktaðu at geva embætisfólkum samvitskufrælsi, soleiðis at tey kundu sleppa undan at gifta samkynd. Í staðin varð sett sum krav, at hesi, sum ikki kundu taka undir við nýggju fatanini, søgdu seg úr starvi.[2] Samstundis fingu trúarfelagsskapir, t.d. Knights of Columbus, bót fyri at nokta at leiga høli út til veitslu í sambandi við giftarmál.[3]

Hetta vóru bert fá dømi (fleiri eru ávegis í komandi greinum). Kortini siga tey meira um møguligar sosialar avleiðingar, enn uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í løtuni, sigur okkum. Í uppskotinum verður bert ein sosial avleiðing nevnd, og hon er sjálvandi jalig. At uppskotið ikki nevnir fleiri avleiðingar má vera grundað á antin (1) manglandi vitan, (2) manglandi virðing fyri teimum, sum fáa trupulleikar av broytingini, (3) manglandi ærligheit ella (4) eina blanding av øllum trimum.

Allir hesir møguleikar eru ein hóttan ímóti okkara fólkaræði og bróta niður okkara álit á politisku skipanina. Men serliga eru 2-4 vandamiklir, tí teir eru tilvitaðir. Vónandi er tað tí manglandi vitan, sum er orsøkin til, at uppskotið ikki inniheldur nakra lýsing av øllum teimum sosialu trupulleikunum, sum ein broytt hjúnabandslóg kann føra við sær. Manglandi vitan er jú ein ærlig søk, og tá nýggj vitan kemur fram, má málið viðgerast samsvarandi.

Óteljandi dømi eru um sosialar avleiðingar. Vit skulu bert eygleiða, hvat er hent í teimum londum, sum hava gjørt kyn óviðkomandi fyri hjúnabandið.

Óteljandi dømi eru um sosialar avleiðingar. Vit skulu bert eygleiða, hvat er hent í teimum londum, sum hava gjørt kyn óviðkomandi fyri hjúnabandið. Tá kunnu vit gera eina rímiliga grundaða forsøgn um, hvørjar avleiðingar fara at merkja føroyska samfelagið, um Løgtingið atkvøður fyri at broyta ta grundleggjandi institutiónina, sum hjúnabandið er. Skerjing av talu- og samvitskufrælsinum er ein sannlík framtíðarstøða. Tá er lítið vunnið, og grundleggjandi partar av fólkaræðinum eru ofraðir. Spyr bara kanadiskar borgarar, sum ikki taka undir við samkyndum hjúnabandi.

 

[1] Sí t.d. viðmerkingarnar hjá LaForme, dómara, í Halpern v. Canada (AG), 2002 CanLII 49633 (On SC), paras. 242-43.

[2] Sí t.d. Saskatchewan: Marriage Commissioners Appointed Under the Marriage Act (Re), 2011 SKCA 3.

[3] Smith and Chymyshyn v. Knights of Columbus and others, 2005 BCHRT 544.

Lyle Shelton um “Hvat ‘javnrættindi’ kosta”

Published on by Admin

Hin 13. desembur, 2015, helt australski Lyle Shelton fyrilestur í Skúlanum við Løgmannabreyt. Ja til hjúnabandið skipaði fyri og evnið var, “Hvat ‘javnrættindi’ kosta”. Her er upptøkan av fyrilestrinum.

Aftaná fyrilesturin, setti Arni Zachariassen honum spurningar, sum vóru innkomnir. Hygg her.

Hjúnabandið er ikki í vanda – samfelagið er

Published on by Admin

Tá ið ein genta og ein drongur møtast og forelska seg í hvør øðrum, vilja tey fegin vera saman. Og tey vilja eisini fegin vera saman. Og tá spyrst ofta eitt barn – ella fleiri – burturúr. Hjúnabandið er tað, vit kalla karmin, sum samfeløg kring knøttin í øldir oman á øldir hava sett rundanum henda veruleika. Hjúnabandið er sostatt bygt á ein grundleggjandi sannleika um menniskju.

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum. Tað er av hesi orsøk, at menniskju í so at siga øllum samfeløgum so leingi, sum søgan minnist, hava skipað seg í hjúnabond.

Sum Ryan T. Anderson orðar tað í bók síni, “Truth Overruled: The Future of Marriage and Religious Freedom”:

“Hjúnabandið er grundað á menniskjaliga sannleikan, at menn og kvinnur komplimentera hvønn annan, lívfrøðiligu sannroyndina at til nøring krevst ein maður og ein kvinna, og sosiala veruleikan at børn hava uppiborið eina mammu og ein pápa.” (loc 468)

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum.

Ella sum John Roberts, dómari í amerikanska hægstarætti, segði í sínum mótmælisskrivi til lógina, ið gjørdi samkynd hjúnabond lóglig í Amerika:

“Henda universella allýsing, at hjúnabandið er ein sameining av einum manni og einari kvinnu, er ikki søgulig tilvild. Hjúnabandið varð ikki sett á stovn orsakað av eini politiskari rørslu, uppdaging, sjúku, kríggi, átrúnaðarligari læru, ella nakrari aðrari virkandi megi í heimssøguni – og avgjørt ikki orsakað av eini fornsøguligari avgerð at útihýsa samkyndum monnum og kvinnum. Hjúnabandið tók seg upp náttúrliga orsakað av einum tørvi: at tryggja, at børn verða borin eini mammu og einum pápa, sum hava bundið seg til at ala tey upp í støðuføstu umstøðunum, sum eitt lívslangt parlag borgar fyri.”

Tað er tí týdningarmikið at hava í huga, at tá ið vit tosa um statin og um lógir, so er hjúnabandið ikki nakað, sum staturin skapar – tað er nakað, sum hann viðurkennir. Tørvurin á hjúnabandinum fer altíð at vera har, og grundarlagið ella sannleikin, sum hjúnabandið er bygt á, fer altíð at vera har. Hjúnabandið er tí ikki nakað, sum samfeløg finna uppá. Tað er nakað, sum samfeløg finna útav. Hjúnabandið fer altíð at vera har. Spurningurin er bara, um samfelagið í tess almenna embæti sum lóggevandi statur viðurkennir hjúnabandið og viðurkennir tað rætt.

Hjúnabandið er har fyri at sameina kallkyn og kvennkyn sum mann og konu, so og tí tey gerast pápi og mamma. Men vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið. Hjúnabandið skal broytast, so tað ikki longur er líka umfatandi, sum tað plagdi at vera. So tað ikki longur tænir øllum endamálinum, tað plagdi at tæna. Nú skal hjúnabandið einans snúgva seg um kenslurnar hjá vaksnum fólkum. Kyn – og harvið kynsligi komplimentariteturin ímillum mann og kvinnu – er ikki longur viðkomandi. Tørvirnir og rættindini hjá børnum verða sostatt ikki longur tikin við. Hetta sokallaða hjúnabandið, sum alsamt fleiri av okkara grannalondum hava lógarfest, er tí ikki eitt veruligt hjúnaband. Tað er eitt avmarkað hjúnaband. Í besta føri eitt hálvt hjúnaband. Samfelagið kann kalla hetta “hjúnaband”, men tað er ikki veruligt hjúnaband. Tí hetta sokallaða hjúnabandið er ikki grundað á sama sannleika, sum veruliga hjúnabandið er grundað á. Tað tænir ikki sama endamáli, sum veruliga og sanna hjúnabandið tænir.

Vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið.

Við at broyta hjúnabandslógina eins og mong vesturlendsk lond hava gjørt seinnu árini, er týdningurin av orðinum “hjúnaband” heilt einfalt broyttur og skiftur út. Tá ið stovnurin, sum alment verður kallaður “hjúnaband”, ikki longur grundleggjandi snýr seg um nøring og uppaling av børnum, so er “hjúnaband” ikki longur hjúnaband. “Hjúnabandið” er tá vorðið okkurt annað. (Hetta er tað, meint verður við, tá ið tað á enskum verður tosað um “the redefinition of marriage”.)

Men veruliga hjúnabandið hvørvur kortini ikki. Tí tørvurin á tí er enn har. Sannleikin, tað er bygt á, er enn har. Fólk gerast enn forelskað. Tey fáa enn børn. Og teirra parløg og teirra avkom hava enn tørv á tryggum og støðuføstum kørmum. Um samfelagið hevur gjørt av, at orðið “hjúnaband” ikki longur kann nýtast um hesar karmar, ja, so er tað óheppið. Men tað hevur í roynd og veru onga ávirkan á veruliga hjúnabandið – ella tað, sum fyrr varð rópt hjúnaband.

Tað er tí ongin orsøk at óttast fyri hjúnabandinum sjálvum. Tað fer ongan veg, so leingi menniskju enn eru menniskju. Men viðvíkjandi samfelagnum er spurningurin ein heilt annar. Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði? Hvussu verður støðan í einum samfelagi, har normurin broytist soleiðis, at tað verður minni og minni sjálvsagt, at familjur skipa seg innan fyri hjúnabandsins karmar?

Vísindini hjálpa okkum at byrja at svara hesum spurninginum:

  • Tað eru størri sannlíkindi fyri fátækradømi uttan fyri hjúnaband, bæði fyri vaksin og børn. Børnini, bæði hjá mammum, sum eru fráskildar, og mammum, sum áttu tey uttan fyri hjúnaband, uppliva trongari fíggjarlig kor enn tey, sum vaksa upp í giftum familjum. (Hetta síggja vit eisini í Føroyum, har størsti parturin av teimum børnum, sum eru í fátækraváða, eru í heimum við støkum uppihaldara.)
  • Tey børn, hvørs foreldur skiljast ella ongantíð giftast, klára seg ofta verri í skúlanum og eru í størri vanda fyri ikki at fullføra sína skúlagongd, bæði í fólkaskúla og á miðnámi, eins væl og undir hægri lesnaði.
  • Somu børn hava verri útlit fyri at fáa góð størv, tá ið tey gerast eldri.
  • Børn, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, hava verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at roykja, at vera meira bundin at rúsevnum, at stríðast við sálarsjúku og at gera (og royna at gera) sjálvmorð. Tey eru enntá í størri vanda fyri at koma út fyri ferðsluvanlukkum.
  • Vaksin fólk, sum eru ógift, hava somuleiðis verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at misnýta rúsevni. Uttan mun til hvørja sjúku talan er um, so er støðan best hjá teimum, sum eru gift. Og longri hjúnabandið varir, størri er heilsugóða ávirkanin, tað hevur. (Einasti heilsuvandin, sum er knýttur at hjúnabandi, er, at fólk hava lyndi at gerast feitari, eftir at tey eru vorðin gift.)
  • Gift fólk, serliga giftir menn, liva longri enn støk fólk.
  • Dreingir, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, eru í størri vanda fyri at gerast kriminellir.
  • Ógift fólk eru í størri vanda fyri bæði at fremja og uppliva harðskap. Sannlíkindini fyri harðskapi í heiminum eru minni fyri giftar kvinnur enn fyri kvinnur, sum liva ógiftar við sínum maka.
  •  Børn eru í størri vanda fyri kynsligari misnýtslu og harðskapi.

Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði?

Hetta er alt gransking, sum tikið verður samanum í bókini, “Why Marriage Matters” hjá W. Bradford Wilcox og øðrum granskarum. Í niðurstøðuni í bókini siga teir soleiðis:

“Hjúnabandið er meira enn eitt privat kensluligt parlag. Tað er eisini gott fyri samfelagið. Við hesum verður ikki sagt, at øll kunnu ella skulu giftast. Ella at eitthvørt barn, sum veksur upp uttan fyri hjúnaband, er skaðað av tí sama. Hjúnabandið er ikki undurheilivágur, sum fer at loysa allar okkara samfelagsligu trupulleikar.

Men hjúnabandið hevur týdning. Børn í vanligum giftum familjum, sum halda saman, eru meira sannlík at trívast enn børn í vanligum støkum og stjúkfamiljum og familjum, har parið samlivir. Nærsamfeløg, har góð hjúnabond eru vanlig, hava betri útlit við sær fyri børn, kvinnur og menn samanborið við nærsamfeløg, ið eru merkt av nógvum hjúnaskilnaðum, barnsburðum uttan fyri hjúnaband, samlivandi pørum og hjúnabondum við stríði og harðskapi. Haraftrat síggja vit, at fyrimunirnir, sum ein sterk hjúnabandsmentan hevur við sær, gera seg galdandi uttan mun til húðalit, etniskan uppruna og stætt.

Ja, hyggja vit almentheilsuliga eftir ávirkanini, sum hjúnabandið hevur á samfelagsligu vælferðina, so síggja vit, at henda ávirkanin er rættiliga stór.” (loc 466)

Eitt samfelag kann velja at viðurkenna hjúnabandið. Og tað kann velja ikki at viðurkenna tað. Hjúnabandið fer ongan veg, tí tað er rótfest í ósvitaligum, menniskjaligum sannleika. Men samfeløg mynda og venja menniskju upp í, hvussu tey skipa síni lív. Menniskju eru sosialar verur. Velur eitt samfelag ikki at viðurkenna hjúnabandið og verja tað og gera tað til ein part av, hvussu samfelagið verður skipað bæði alment og privat, so hevur tað stórar, skaðiligar avleiðingar.

Viknaða virðingin fyri hjúnabandinum kostar samfelagnum

Published on by Admin

Tað besta fyri langtíðar støðufestið í einum samfelag er at hava sunnar familjur. Trygdin fyri sunnum familjum er sunn hjúnabond, og saman skapa hesar familjur eitt sunt samfelag. Ósunn hjúnabond skapa hinvegin ósunnar familjur, ið síðani skapa eitt ósunt samfelag. Tí má eitthvørt samfelag taka hjúnabandið í størsta álvara.[1]

Trygdin fyri sunnum familjum er sunn hjúnabond, og saman skapa hesar familjur eitt sunt samfelag.

Tíverri er tað ikki hetta, sum vit hava upplivað í vesturheiminum seinastu hálvu øldina. Í staðin hava vit sæð eitt alsamt vaksandi tal av hjúnaskilnaðum. Við allari virðing fyri teimum, ið hava valt hjúnaskilnað sum útveg úr einum truplum hjúnabandi, so er tað neyvan nakar, ið giftist við tí fyri eyga at skiljast aftur. Hjúnaskilnaður er úrslit av einum brostnum dreymi. Tí má hjúnaskilnaður sigast at vera neiligur í útgangsstøðinum. Og tey eru mong, bæði børn og vaksin, sum hava kent tungu avleiðingarnar av hjúnaskilnaði á egnum kroppi.

Vaksandi talið á hjúnaskilnaðum ber boð um, at familjurnar tíverri ikki hava tað gott.

Vaksandi talið á hjúnaskilnaðum ber boð um, at familjurnar tíverri ikki hava tað gott. Eisini vísir henda gongd, at týdningurin, sum hjúnabandið hevur, er alsamt minkandi í borgarans eygum. Sambært enska journalistinum og høvundanum Peter Hitchens eigur seksuella kollveltingin í 60’unum ein stóran leiklut í hesum. Í blogginum “So mikið fyri pápadagin – í einum landi, har faðirskapur er við at doyggja út” frá 2013 skrivar Hitchens soleiðis:

“Ein eldfim kjarna í kollveltingini var broytingin í lógini um hjúnaskilnað frá 1969. Henda broyting var væl dámd og varð móttikin sum vælvild mótvegis teimum, ið vóru fangað í kærleiksleysum hjúnabondum. Nú var nógv lættari at sleppa burtur úr einum truplum hjúnabandi enn at stríðast fyri at bjarga tí.

Tá hetta var vorðið vanligt, broyttist hjúnabandið við rúkandi ferð frá at vera eitt lívslangt lyfti til at vera eitt val um lívsstíl… Menn byrjaðu at hugsa, at hjúnabandið ikki var vert alt stríðið. Og p-bollin og frí fosturtøka (sum eisini hoyrdu til kollveltingina í 60’unum) gjørdu, at skundbrúdleyp (orsakað av at drongur hevði gjørt gentu við barn) ikki vóru neyðug longur.”

Hvørji eru so úrslitini av hesum í dag? Hitchens skrivar:

“45 ára langa stríðið, sum tjóðin hevur ført ímóti siðbundnu familjuni, hevur eydnast so væl, at næstan 50% av øllum 15 ára gomlum ikki longur búgva saman við báðum foreldrunum.”

Og Hitchens heldur fram:

“Kostnaðurin fyri faðirloysi er nú heili 49 mia. pund (490 mia. kr.) árliga. Hetta er hægri enn fíggjarætlanin fyri okkara verjupolitikk… Henda upphædd, sum í løtuni kostar hvørjum skattgjaldara 1.541 pund (15.410 kr.) árliga, veksur støðugt, og er hækkað við næstan einum fjórðingi síðani 2009.

Fýra av tíggju børnum, sum vaksa upp hjá mammuni – næstan 1,2 mió. – hava onki samband við pápan.

Familjumynstrið hevur týdning. Hagtøl vísa, at ung, sum koma úr brotnum heimum, eru í tvífalt so stórum vanda fyri at fáa atferðartrupulleikar í mun til tey, ið koma frá støðuføstum heimum. Tað er meiri sannlíkt, at hesi fyrru gerast tunglynt, fáa rúsevnis- ella rúsdrekkatrupulleikar, klára seg illa í skúlanum og enda við at liva í lutfalsligum fátækradømi.

Sannlíkindini fyri at gerast við barn sum tannáringur eru 7-8 ferðir hægri fyri gentur við fráverandi pápum (sambært gransking í USA og Ný Sælandi) í mun til tær, sum hava havt gott samband við pápan.

Hinvegin er sambandið millum hjúnaband og góða heilsu so sterkt, at ein gransking vísti, at heilsufyrimunirnir við at giftast vóru eins stórir sum at gevast við at roykja.”[2]

Her er sostatt greitt samband millum eina viknandi virðing fyri hjúnabandinum og vaksandi samfelagstrupulleikar av alskyns slagi. Ein slík gongd kostar tí samfelagnum ógvuliga nógv.

Her er sostatt greitt samband millum eina viknandi virðing fyri hjúnabandinum og vaksandi samfelagstrupulleikar av alskyns slagi. Ein slík gongd kostar tí samfelagnum ógvuliga nógv. Ikki bert í krónum og oyrum, men fyrst og fremst menniskjansliga. Og her tosa vit ikki bert um eitt, men fleiri ættarlið, sum koma at kenna sviðan av hesum.[3]

Í Bretlandi er framtíðin sostatt í upploysn, tí at hjúnabandið er í upploysn. Havast skal í huga, at so ring var støðan, áðrenn hjúnabandslógin í Bretlandi varð broytt til at fevna um annað enn mann og konu. Við broytingini viknar virðingin fyri hjúnabandinum enn meira, og tað fær upp aftur aðrar og meiri umfatandi samfelagsligar avleiðingar.[4]

Støðan í Bretlandi átti at verið eitt ávarandi fyridømi fyri okkum.

Gongdin tykist vera tann sama í Føroyum. Hjúnaskilnaðirnir seinastu 10 árini eru hægri enn nakrantíð áður. Og nú er ætlanin eisini at broyta hjúnabandslógina. Men støðan í Bretlandi átti at verið eitt ávarandi fyridømi fyri okkum.

[1] http://www.thepublicdiscourse.com/2014/05/13108/.

[2] http://hitchensblog.mailonsunday.co.uk/2013/06/so-much-for-fathers-day-in-a-country-where-fatherhood-is-dying-out.html (mín týðing).

[3] http://www.centreforsocialjustice.org.uk/UserStorage/pdf/Pdf%20reports/CSJ_Fractured_Families_Report_WEB_13.06.13.pdf.

[4] http://www.thepublicdiscourse.com/2014/01/11880/.

Hinskynd hava skyldina, at hjúnabandið er í fríum falli

Published on by Admin

Í seinastuni hava nógvir amerikanarar válkað sær í hyklinum hjá fleiri kendum persónum, ið eru vorðnir avdúkaðir sum brúkarar á eini ótrúskapsheimasíðu, kallað Ashley Madison. Teldusníkarnir hava tó avdúkað nakað, sum hevur nógv størri týdning: óhugnaliga høga talið á teimum, sum skrivaðu seg upp til síðuna – heilar 33 mió. menniskju. Hesi skelkandi hagtølini minna okkum á, at kynslig freisting er vandamikil fyri øll. Eisini vísir hetta, hvussu langt modernaða samfelagið hevur flutt seg frá tí fatan, at hjúnabandið er ein varandi og serstøk eind.

Summi fólk hava kanska hug til at geva samkyndum skuldina fyri, at hjúnabandið er í upploysn. Men avdúkingin í sambandi við heimasíðuna hjá Ashley Madison vísir, at hinskynd hava ábyrgdina av hesum.

Langt áðrenn nakað kjak var um samkynd, høvdu alt ov mong hinskynd tikið eina vánaliga og liberala ideologi um seksualitet til sín.

Langt áðrenn nakað kjak var um samkynd, høvdu alt ov mong hinskynd tikið eina vánaliga og liberala ideologi um seksualitet til sín. Henda ideologi spratt úr seksuellu kollveltingini. Tað vóru hinskynd, sum í 60’unum og 70’unum byrjaðu at liva, sum um hjúnabandið bert skuldi vara líka leingi sum teirra romantisku kenslur vardu. Tað merkti, at “so leingi vit bæði liva” varð skift út við “so leingi vit bæði elska”. Um eitt hjúnaband bert snýr seg um, at vaksin játta sínar romantisku kenslur fyri hvørjum øðrum, so er ongin grundgeving fyri, at hjúnabandið skal vara við, at tað skal avmarkast til tveir persónar, ella at tað skal vera eyðkent av kynsligum trúskapi.

Sum eitt úrslit av hesum vórðu tað at búgva saman ógift, hjúnaskilnaður uttan orsøk, kynslív uttan fyri hjúnaband, barnsburður uttan fyri hjúnaband, pornografi og “hook-up” mentanin normaliserað. Øll hesi viðurskifti stuðlaðu upp undir at oyðileggja hjúnabandsmentanina. Samkynt hjúnaband var ikki orsøkin til nakað av hesum. Ashley Madison var heldur ikki orsøkin. Heldur eru broytingin av hjúnabandinum og heimasíðan tað sjálvsagda úrslitið av hesum trupulleikum. Trupulleikin er, at hesar niðurstøður fylgja í kjalarvørrinum av eini logikkrøð, sum hevur sín uppruna í fullkomiliga følskum fortreytum.

Og tað er á hesar følsku fortreytirnar, sum siga “kærleiki = kærleiki”, at Justice Kennedy grundaði sína meining í hægstarætti á, tá hann broytti hjúnabandslógina í øllum USA. Tá samanum kemur, so varð løgfrøðiliga broytingin av hjúnabandslógini gjøgnumførd bert 50 ár eftir, at mentanarliga broytingin var farin fram. Og henda mentanarliga broyting hevur mong brotin hjørtu og heim á samvitskuni.

Tí við at gera hjúnabandið til ein kynsneutralan og romantiskan stovn verður ein misskilt hugsjón um menniskjaligan seksualitet ritað í stein.

Tað er ein misskiljing at halda, at broytingin av hjúnabandinum fer at gera alt betri. Í staðin fer hon bert at gera alt verri. Tí við at gera hjúnabandið til ein kynsneutralan og romantiskan stovn verður ein misskilt hugsjón um menniskjaligan seksualitet ritað í stein. Boðskapurin verður tá, at vaksin, ið játta sínar romantisku kenslur fyri hvørjum, skulu gera tað, sum slík vaksin hava hug til at gera. Tað merkir, at kærleiki er kærleiki, uttan mun til hvat fyri slag – tað verið seg kyn, tal av makum ella longd í tíð – vit ynskja. Leiðandi fólk í LGBT hava enntá skotið upp, at kynslív uttan fyri hjúnaband átti at verið normaliserað, og at samkynt hjúnaband kundi lært hinskynd fyrimunirnar við hesum.

T.d. sigur Andrew Sullivan, at “opinleikin” í samkyndum parløgum kundi styrkt bondini millum menn og konur teirra: “í samkyndum sambondum ger opinleikin í sáttmálanum, at sannlíkindini eru størri fyri, at hesi sambond yvirliva, enn at hinskynd sambond yvirliva. … Tað er meiri sannlíkt, at tveir menn skilja tørvin á at fara út um hjúnabandið at lætta av sær, enn at maður og kona skilja tað. … Hetta kundi uttan iva styrkt og upplýst mong hinskynd sambond.” Samkyndi aktivisturin Dan Savage er samdur. Í 2011 var ein grein um Savage í New York Times. Yvirskriftin var “Giftur, og ótrúskapur hoyrir við”. Henda grein lærdi amerikanarar nýggja hugtakið “monogamish”. Hetta eru sambond, har makar loyva kynsligum ótrúskapi, bert makarnir eru erligir viðvíkjandi hesum. Í greinini stendur: “Savage sigur, at ein meira smidligur hugburður kann vera júst tað, sum teimum hinskyndu tørvar.” Tá samanum kemur, “gevur kynsligt afturhaldni bert fólki óverulig útlit um tey sjálvi og teirra makar.”

Um tí tú ert ímóti Ashley Madison vegna hulinskapin og svikið, sum heimasíðan leggur upp til, so er ein ótrúskapsheimasíða sum t.d. OpenMinded.com kanska nakað fyri teg. Henda heimasíða virkar fyri ærligheit í sambandi við sonevnda “etiskan ótrúskap”.

Hetta kann í grundini geva meining, tá tú ikki longur heldur, at hjúnabandið snýr seg um at sameina mann og kvinnu sum hjún í eini varandi og serstakari eind, har tey gerast mamma og pápi hjá teimum børnum, sum møguliga spyrjast burturúr. Um hjúnabandið bert snýr seg um at játta romantiskar kenslur hjá vaksnum, so verður trupult at finnast at OpenMinded.com og “monogamish” møguleikum.

At varðveita hjúnabandið millum mann og kvinnu er einasti háttur at varðveita fyrimunirnar við hjúnabandinum sum ein serstakur og varandi stovnur.

Við at broyta okkara løgfrøðiligu fatan av hjúnabandinum – og harvið broyta okkara mentanarligu fatan enn meira – fer tað at ávirka samfelagið alt, sum tað er. Av tí at okkara lóg lærir skeivt um hjúnabandið, fer tað at gerast torførari hjá fólki at liva í einum sonnum hjúnabandi.

Sum tíðin gongur, og fólk fara at taka hesa nýggju hugsjón um hjúnabandið til sín, fer hjúnabandið at hava eina alsamt minni stabiliserandi ávirkan. Søgan um mentanarligu broytingina av hjúnabandinum seinastu 50 árini prógvar júst hetta. Løgfrøðiliga broytingin fer bert at fastlæsa hugsjónina, økja um skaðan og gera tað enn truplari at koma burtur úr hesum aftur.

Men um færri fólk fara at liva í varandi og serstøkum hjúnabondum, so fara færri fólk at heysta ágóðarnar, sum hesin stovnur gevur – ikki bert makar, men eisini børn. At varðveita hjúnabandið millum mann og kvinnu er einasti háttur at varðveita fyrimunirnar við hjúnabandinum sum ein serstakur og varandi stovnur. Hvussu kann lógin t.d. læra, at pápar eru neyðugir, tá hon alment hevur gjørt teir til valmøguleikar?

Gølan við Ashley Madison átti at fingið okkum øll somul at umhugsa av nýggjum, hvønn týdning hjúnabandið hevur. Og meðan samkynd als ikki skulu lastast fyri, at hjúnabandsmentanin er í fríum falli, so er broytingin av hjúnabandslógini bæði eitt sjúkueyðkenni og ógvuliga sannlíkt nakað, sum fer at gera støðuna enn verri.

Grein er týdd úr enskum. Upprunaheitið er “Heterosexuals Are to Blame For the Breakdown of Marriage” eftir Ryan T. Anderson.

Um alt er hjúnaband, so er einki hjúnaband

Published on by Admin

Í Zimbabwe fara tey skjótt at gevast at brúka sítt egna gjaldoyra. Í seinasta lagi síðst í septembur skulu borgarar býta gomlu zimbabwesku dollararnar um við amerikanskar dollarar, sum er mest brúkta gjaldoyra í suðurafrikanska landinum. Zimbabweski dollarin hevur so at siga onki virði longur. Og orsøkin til tað er inflatión. Tá ið inflatiónin í Zimbabwe var hægst, í endanum á 2008, var hon uppi á 231.000.000%. Nú fært tú fimm amerikanskar dollarar fyri 175 kvadrilliónir (175,000,000,000,000,000) zimbabweskar.

Inflatiónin hendi, tí forsetin Robert Mugabe fór at prenta pengar sum svar uppá eina fíggjarliga kreppu. Men meira pengar eru, minni verdir eru teir. Og til endans er inflatiónin so høg, at teir einki virði hava.

Spurningurin um hjúnabandið – heilt ítøkiliga, hvat hjúnabandið er – er glóðheitur í vesturheiminum í dag. Ein meiriluti av vesturlendskum londum, teirra millum Danmark, Bretland og Amerika, hava broytt hjúnabandslógina, so at hjúnabandið ikki longur er ímillum kvinnu og mann einans, men eisini tveir limir av sama kyni. Rópt verður hart um javnrættindi umframt tað órættvísi og mismun, sum siðbundna hjúnabandsfatanin umboðar. Handan hesi rópini goymir seg ein nýggj fatan av hjúnabandinum, sum er øðrvísi og meira avmarkað enn tann siðbundna og gongur, tá samanum kemur, ímóti henni. Ein fatan, sum miðsavnar seg um sterku kenslurnar hjá einstøkum menniskjum. Tey, ið eru forelskað og fegin vilja giftast, tey eiga at sleppa at giftast. Tað er tað, sum hjúnabandið snýr seg um.

Verður pilkað við eitt gjaldoyra, so missir tað virði. Tað sama er galdandi fyri hjúnabandið.

Hetta gongur ímóti siðbundnu hjúnabandsfatanini, sum í øldir hevur bundið saman tvey, í eini heildarumfatandi eind av kroppi og huga, til eitt lívslangt og trúfast samlív, sum millum annað hevur nøring og uppaling av børnum neyðturviliga tengd at sær.

Verður pilkað við eitt gjaldoyra, so missir tað virði. Tað sama er galdandi fyri hjúnabandið. Pilka vit við hjúnabandið, er vandi fyri, at tað missir sítt virði. Inflatión kemur í stovnin. Og alt fer út at koyra.

Tú skalt ikki leita leingi eftir meira høpisleysu avleiðingunum av hesi hjúnainflatiónini. Forsprákarar skjóta nú upp hjúnaband ímillum menniskju og tólmenni, millum menniskju og kelidjór, menniskju og telduspælspersónar, menniskju og Eiffel torn. Fólk skulu eisini sleppa at giftast við fleiri enn einum persóni, við sær sjálvum, ella familjulimum. Og hví skal hjúnabandið vara alt lívið? Tíðaravmarkað royndarhjúnabond er kanska nakað fyri tey ótolnu.

Heimspekingurin Edward Feser, sum sipar til øll hesi eksotisku hjúnabondini, vísir á, at tað eru ikki tey, sum ganga inn fyri siðbundna hjúnabandinum, sum skulu harmast um hesa løgnu gongdina. Tað eru hinvegin tey, sum eru fyri “hjúnajavnaði”, sum í veruleikanum hava nakað at harmast um. Hjúnainflatión, sigur Feser,

“lækkar fullkomiliga virði, sum hjúnaspjaldrið hevur, og máðar tí alt støðið undan endamálinum við rørsluni fyri “hjúnajavnaði”, sum var at gera samkynd parløg virðilig við at seta hjúnaspjaldrið á tey.”

Og um inflatión soleiðis kemur í hjúnabandið, hvat er so vunnið?

Feser heldur á fram:

“Tað at víðka nýtsluna av orðinum “hjúnaband”, so tað eisini dekkar ymisk eksotisk parløg, ger ikki hesi parløgini meira virðilig, júst á sama hátt sum tað at geva øllum børnunum í [skúlanum] próvtalið 12 ikki økir um vitanina ella styrkir førleikarnar hjá næmingunum. Í sambandi við tað fyrra eins væl og tað seinna so fara summi fólk óivað at hugsa: “Sum tað er fitt! Eg gleðist teirra vegna!” Men fá fara í álvara at halda, at eksotisku parløgini hava nær námind somu virðiligheit, sum siðbundna hjúnaidealið hevur, líka lítið sum tey veruliga halda, at øll børnini í [skúlanum] nú duga yvir miðal.

So eins og næmingurin við 12-talinum, sum knappliga uppdagar, at hansara avrik komu av støðumetsinflatión, fara forsprákarar fyri “hjúnajavnaði” kanska skjótt at undra seg og spyrja, um teirra sigur ikki var ein innantómur av slagnum.”

Um vit sleppa siðbundnu fatanini av hjúnabandinum og byrja at pilka við hana, hvat forðar so fyri, at hjúnabandið ikki blívur til annað enn eina kontraktlóggávu við einum fínari navni? Og um inflatión soleiðis kemur í hjúnabandið, hvat er so vunnið? Tí um alt er hjúnaband, so er einki hjúnaband.

Javnrættindi til fleirgiftu?

Published on by Admin1 viðmerking

Í greinini “Øll hava rætt til hjúnaband” varð víst á, at ósemjan um hjúnabandslógina í veruleikanum ikki snýr seg um rættvísi og javnrættindi, men um, hvat hjúnabandið er fyri nakað.

Tað er ikki einans í nýggjari tíð, at ósemja hevur verið um, hvat hjúnabandið er, og hvønn tað skal vera galdandi fyri. Í 1860’unum gjørdi amerikanska kongressin lógir, sum gjørdu tað ólógligt at vera giftur við fleiri í senn. Orsøkin til hetta var, at í Utah-økinum vóru mong, sum praktiseraðu fleirgiftu, soleiðis at menn giftust við fleiri kvinnum – í samsvari við táverandi mormonska trúgv. Mormonar stríddust ímóti lógunum og grundaðu sína støðu á átrúnaðarligt frælsi. Og tá ið teirra søk varð løgd fyri hægstarætt í 1878, váttaði hægstirættur: tað skuldi ikki vera loyvt at vera giftur við fleiri í senn. Hjúnabandið skuldi vera ímillum eina kvinnu og ein mann. Í dóminum varð m.a. grundgivið við, at hjúnabandið millum mann og kvinnu er týdningarmesti liðurin í samfelagnum, og at samfelagið í stóran mun er grundað á hjúnabandið.

Um hjúnalag skal fevna um tvey av sama kyni, við javnrættindum sum orsøk, er so nøkur orsøk at siga, at tað ikki eisini skal vera galdandi fyri trý ella fleiri, sum saman eisini ynskja somu rættindi?

Í juni í ár avgjørdu fimm av nýggju limum í hægstarætti, at eingin statur í USA kann forða tveimum av sama kyni at giftast. Ein kundi so spurt, um hesi fimm eisini skuldu staðfest, at fleirgifta skal vera loyvd sum fullgyldugt hjúnaband. Tí hetta var ikki einans eitt ynski í 19. øld. Í dag eru eisini fleiri, sum ynskja fleirgiftu; har tað antin er ein persónur, sum er giftur við fleiri í senn, ella trý ella fleiri í einum felags hjúnabandi. Nógv dømi eru um hesi. Eitt dømi er tríggjar kvinnur í Massachussetts, sum – tó at tær ikki hava loyvi at giftast – høvdu brúdleypsdag, liva saman sum giftar, og hava fingið ein løgfrøðing at luta arvin javnt. Hóast tær ikki eru lógliga giftar, siga tær, at tær síggja seg sum giftar.

Um spurningurin um hjúnaband einans snýr seg um javnrættindi og  rættvísi, er so nøkur orsøk til at nokta hesum sama rætt? Um hjúnalag skal fevna um tvey av sama kyni, við javnrættindum sum orsøk, er so nøkur orsøk at siga, at tað ikki eisini skal vera galdandi fyri trý ella fleiri, sum saman eisini ynskja somu rættindi? Broyta vit hjúnabandið eina ferð, so kunnu vit saktans gera tað fleiri ferðir.

Nógvar góðar orsøkir eru fyri at varðveita hjúnabandið sum verandi millum mann og kvinnu. Siðbundna hjúnabandið er ikki vorið siðbundið av ongum. Heldur ikki er tað tilevnað av onkrum átrúnaðarligum valdsharrum. Eins og hægstirættur í USA viðurkendi í 1878, er hjúnabandið ein grundsteinur í samfelagnum. Við hjúnabandinum sum grundarlagi gevur kjarnufamiljan børnum bestu korini at mennast og vaksa upp í. Og tí eru myndugleikarnir áhugaðir í hjúnabandinum. Tað ber til at draga einstakar kanningar fram, sum vísa á sera ymisk úrslit. Men sum heild prógva samfelagsvísindi seinastu mongu árini júst hetta.

Ynskir man at umbroyta hjúnabandið, tí man kallar tað javnrættindi, so er eingin orsøk at avmarka tað til tvey, sum ynskja sær javnrættindi.

Fara vit at broyta grundarlagið undir hjúnabandinum til ein spurning um javnsett rættindi til at vera saman, bara tí at man ynskir tað, so er eitt stórt fet tikið ímóti at gera hjúnabandið týdningarleyst. Hetta sæst í londum, ið longu hava framt hesa grundleggjandi broyting. Tá er hjúnabandið ikki annað enn ein kontraktlóggáva við einum fínari navni. Og ynskir man at umbroyta hjúnabandið, tí man kallar tað javnrættindi, so er eingin orsøk at avmarka tað til tvey, sum ynskja sær javnrættindi. Um javnrættindi er lyklaorðið, so kann tað líka so væl gevast trimum ella fleiri, sum ynskja sær hesa kontraktlóggávuna, av tí at tey elska hvørt annað.

Og tá er lítið eftir.

(Les ein samandrátt av Reynolds vs. United States 1878 her.)