Tag: heimspeki

Nær er tað í lagi at broyta hjúnabandið?

Published on by Admin

Hjúnabandið er ein náttúrligur stovnur.

Tað er grundfest í menniskjaliga veruleikanum og sannleikanum, at tað skulu tvey – ein kvinna og ein maður, ein mamma og ein pápi – til at skapa eina familju.

Einum og hvørjum samfelagi stendur í boði at skipa seg á ein hátt, sum er í samljóði við náttúruna. Samfeløg nýtast ikki at gera tað, og tað eru nógv samfeløg, sum ikki hava gjørt tað. Men tey samfeløg, sum hava valt monogami og hjúnaband, eru tey samfeløg, sum hava klárað seg best. (Sí William Tucker, Marriage and Civilization: How Monogamy Made Us Human)

Tað, sum er týdningarmikið, er, at hóast hjúnaband hevur eina juridiska dimensión, so er hjúnabandið ikki bert ein juridiskur stovnur. Hóast samfeløg – við teirra umhvørvisligu, fíggjarligu og politisku sereyðkennum – neyðturviliga seta síni serstøku fingramerki á hjúnabandið, so er hesin stovnur ikki bert ein sosial konstruktión.

Hjúnabandið hevur eitt objektivt rótfesti í einum óavnoktiligum menniskjaligum veruleika.

Hjúnabandið hevur eitt objektivt rótfesti í einum óavnoktiligum menniskjaligum veruleika. Og hesin veruleikin var og gjørdi seg galdandi, áðrenn menniskju skipaðu seg í framkomin samfeløg við væl skipaðum lógarverkum. Hesin veruleiki fer ongan veg. Spurningurin er so, hvussu vit sum samfeløg fyrihalda okkum til hann.

Sambært einum lýsingaátaki hjá LGBT Føroyar herfyri, er hjúnabandslógin í Føroyum broytt 12 ferðir síðan 1380. Hetta er eitt áhugavert søguligt innlit í ta lógligu og mentanarligu menning, ið føroyska samfelagið er farið ígjøgnum yvir øldir. Týdningurin, sum LGBT leggur í hesa broytingartilgongd – ella kanska rættari sagt: tað, sum LGBT ynskir at pástanda við støði í hesi broytingartilgongd – er tó ein misskiljing. Á heimasíðuni hjá felagsskapinum stendur soleiðis skrivað:

“Fáa samkyndir føroyingar innivist í hjúnabandslógini í Føroyum, so er tað ikki fyrstu ferð, at hjúnabandslógin verður broytt her á landi. Okkara hjúnabandslógir eru longu broyttar í minsta lagi 12 ferðir.”

Boðskapurin, ið LGBT vil hava fram, er hesin:

“JA TIL KÆRLEIKAN! JA TIL JAVNRÆTTINDI! JA TIL DAGFØRDA HJÚNABANDSLÓG!”

Við øðrum orðum: hjúnabandslógin í Føroyum er broytt áður. Hjúnabandið er sostatt ikki nakað støðugt fyribrigdi, sum ikki letur seg broyta. Og tá ið fólk ikki hava nakað ímóti, at hjúnabandslógin er broytt fyrr, hví so mótmæla nú? Er uppskotna broytingin ikki í veruleikanum í sama anda sum allar hinar?

Fyrst er at siga, at hóast nógvar broytingar hava verið fyrr, so hevur eingin teirra gjørt upp við kynsliga komplimentaritetin, sum er ímillum mann og kvinnu. Uttan mun til broytingina hava føroyingar eftir øllum at døma altíð hildið, at hjúnabandið var nakað, sum einans var ætlað einum manni og einari kvinnu. Lesur man ímillum reglurnar, tykist ein reyður tráur ígjøgnum allar broytingarnar at hava verið, at familjulív fylgir við hjúnabandinum. At hjúnabandið í ein grundleggjandi mun snýr seg um at stovna og varða um familjur. Í ljósinum av hesum gevur tað eina ávísa meining, at ognarloysingar ikki sloppu at giftast, ella tey, sum eru bundin at rúsdrekka. Tað kann tykjast diskriminerandi og hart nú á døgum, men í eini tíð, har tøknilig gitnaðarinntriv so sum p-bollar og hítir ikki vóru til, var uttan iva tørvur á strangari reglum kring hjúnabandið og kynslívið.

Er nakað galið við at gera broytingar í hjúnabandslógini? Nei, tað er tað ikki. Um tað veruliga er soleiðis, at hjúnabandið hevur eitt objektivt rótfesti uttan fyri okkara lógir og siðir, so hevur hjúnabandið eina náttúru í sær sjálvum. Hjúnabandið er nakað og hevur íborin endamál, ið tað er vent og stílað ímóti. Lógir og siðir kunnu endurspegla hesa náttúru bæði betri og verri. Hjúnabandslógir kunnu altso verða gjørdar meira og minni sambært hjúnabandsins náttúru. Tí er broyting í hesi lóggávu ikki neyðturviliga skeiv. Hvørt ein broyting er røtt ella skeiv, góð ella ring, er hinvegin ein spurningur, sum má verða svaraður í hvørjum einstøkum føri við at sipa til hjúnabandsins náttúru. Fremur henda broyting innara logikkin í hjúnabandinum? Fær hon okkum nærri tí, sum hjúnabandið snýr seg um? Ella skapar hon eina frástøðu ímillum okkum og hetta endamál?

Er nakað galið við at gera broytingar í hjúnabandslógini? Nei, tað er tað ikki.

LGBT tykist halda, at konservativa, siðbundna verjan av hjúnabandinum byggir á eina fatan, at hesin stovnur er støðugur og óbroytiligur. Hugburðurin tykist vera, at fær man víst á, at hjúnabandið ikki er støðugt og óbroytiligt, so hevur man vunnið á konservativu mótstøðuni. Í eini áhugaverdari grein á heimasíðu teirra, tekur LGBT samanum soleiðis:

“Heimssøgan vísir okkum, at hjúnabandið er alt annað enn støðugt, og hevur broytt seg nógv gjøgnum alla menniskjusøguna. Hjúnabandið, sum vit kenna tað í dag, er ein heilt onnur samfelagsskipan enn fyri bara 100 árum síðani, og ikki fyri at tosa um fyri 2.000 árum síðani ella 30.000 árum síðani.”

Og niðurstøðan, ið felagsskapurin fær burtur úr tí?

“Søgan vísir okkum, at eitt hjúnaband er tað, sum eitt samfelag ger tað til í síni samtíð.”

Ja. Og nei. Reint praktiskt er tað rætt, at allar hjúnabandslógir og -siðir eru myndaðir av síni samtíð. Men tað merkir á ongan hátt, at hjúnabandið einki annað er enn tað, sum ein samtíð ger tað til. Hjúnabandslógir og -siðir kunnu endurspegla tað, ið hjúnabandið í veruleikanum er, í bæði minni og størri mun, men eingin lóg ella siður er fullkomin. Í heimssøguni hevur ongantíð verið nakað tíðarskeið, ei heldur nakað stað, har hjúnabandið varð lógarfest og praktiserað á fullkomnan hátt. Orsøkin er, at menniskju lógarfesta og praktisera hjúnabandið. Men tá tað er sagt, so er tað moralska skyldan hjá einum og hvørjum samfelagi at miða eftir at lógarfesta og praktisera hjúnabandið so væl sum møguligt og so nær sannleikanum um hjúnabandið sum møguligt. Tíverri er tað ikki hetta, sum vit síggja henda í dag. Í fleiri av okkara grannalondum – og møguliga eisini í Føroyum innan stutta tíð – verða hjúnabandslógir broyttar á ein slíkan hátt, at tær ikki longur endurspegla tað, hjúnabandið veruliga er. Tað er at svíkja hesa moralsku skyldu.

Børn hava rætt til síni foreldur

Published on by Admin

Í dag hevur barnarættindasáttmálin hjá ST 56 ára føðingardag. Tað var 20. novembur í 1959, at ST upprunaliga samtykti sáttmálan. Í 1993 kunngjørdi Føroya Løgting, at sáttmálin eisini var galdandi í Føroyum, og Føroyar gjørdust tá eitt av teimum 140 londunum í heiminum, sum hava skrivað undir sáttmálan.

Tað eru neyvan nógv mál, sum eru týdningarmiklari og meira grundleggjandi enn rættindini hjá børnum. Mahatma Ghandi segði, at stórleikin hjá eini tjóð er mettur eftir, hvussu hon fer við sínum veikastu borgarum. Dietrich Bonhoeffer tók undir við hesum, tá ið hann segði, at moralska royndin fyri eitt samfelag er, hvat tað ger fyri børn síni. Barnarættindasáttmálin hjá ST er ein ítøkiligur mátistokkur, sum stórleikin og moralurin – og kanska legitimiteturin yvirhøvur – hjá einum samfelag verða mátað eftir.

Grein 7 í barnarættindasáttmálanum ljóðar soleiðis:

“Barnið skal verða skrásett beint eftir føðing og skal frá føðing hava rætt til eitt navn, rætt til at fáa ríkisborgararætt og, í tann mun tað ber til, rætt til at kenna og verða ansað av sínum foreldrum.”

Rætt til at kenna og verða ansað av sínum foreldrum. Tí eitthvørt barn hevur tvey foreldur. Eina mammu og ein pápa. Sambært barnarættindasáttmálanum hava øll børn rætt til, í tann mun tað ber til, at kenna og verða ansað av hesum báðum persónunum.

Hjúnabandið hevur søguliga verið og er enn fyrsti og fremsti samfelagsligi stovnurin, sum verjir júst hesi barnarættindi. Hjúnabandið er tað, sum setur ein moralskan og løgfrøðisligan karm um náttúrligu kærleikseindina, sum undir bestu umstøðum skapar nýtt lív. Hjúnabandið er sostatt bæði har fyri forelskað vaksin og fyri elskað børn.

Tað er tí ein trupulleiki, tá ið eitt samfelag setur sær fyri at broyta hjúnabandið, so tað ikki longur skal umfata nøring og barnauppaling. Tá tænir hjúnabandið bert helvtini av sínum endamáli, og børn verða í ein avgerandi mun slept upp á fjall. Tað er júst hetta, sum uppskotið um at loyva samkyndum pørum at gerast hjún førir við sær.

Hetta er meir enn bara tað, at tryggi og støðufasti karmurin, sum hjúnabandið er, hvørvur. Tíverri fer tað longur enn tað. Tí eitt, sum neyðturviliga fylgir við, tá ið hjúnabandið verður broytt til at umfata samkynd parløg, er, at familjan sjálv verður broytt, og náttúrliga, biologiska sambandið ímillum foreldur og børn verður kvett av. Hetta hava vit sæð í fleiri av okkara grannalondum. Í Danmark, til dømis, hava samkynd rættindi til eftirgjørdan gitnað.

Tí, sjálvandi, samkynd pør kunnu ikki nørast. Frá náttúrunnar hond er tað ómøguligt. Ætla samkynd pør sær at stovna familjur, mugu onnur háttaløg tí brúkast. Trupulleikin er tó, at tá talan er um eftirgjørdan gitnað, so verður eitt barn gjørt meira ella minni foreldraleyst.

Í eftirgjørdum gitnaði, sum ikki nýtir egg og sáð frá tí parið, sum fær viðgerðina, verður biologiska sambandið ímillum barnið og antin mammu ella pápa tess kvett av. Uttan mun til um talan er um ein sáðgeva ella eina burðarmóður, so ger inntrivið seg sostatt inn á grundleggjandi rættin, sum øll børn hava at “kenna og verða ansað av sínum foreldrum”.

Í eini grein um evnið sigur amerikanski løgfrøðingurin Jeff Shafer soleiðis:

Við at broyta hjúnabandið má lógin eisini gera ymiskt annað: t.d. hálova tøkniligum og øðrum nýskapandi háttaløgum og harvið javnseta hesi við náttúrligu og relationellu tilgongdina. Tað merkir, at lógin má staðfesta, at bæði ættleiðing og tøknilig framleiðsla av børnum úr kyknum og kroppum, sum eru funnin uttan fyri parlagið hjá foreldrunum, eru vanlig – og ikki tragisk ella sjáldsom.

Víðari sigur hann:

So hugsjónin handan samkynt hjúnaband broytir ikki einans, hvat tað merkir at vera foreldur, men eisini, hvat tað merkir at vera barn. Tí sambært henni kemur eitt barn ikki inn í heimin við náttúrligum relatiónum til nøkur ávís menniskju, men hevur einans eitt umbýtissligt samband við persónarnar, sum hava ábyrgd av at heinta tað á onkran hátt. Einki barn í einum húsarhaldi hjá samkyndum hevur sín uppruna í parlagnum hjá makunum í húsinum. Hvørt tað einasta barn í slíkum umstøðum er rivið frá í minsta lagi einum av foreldrunum. Sambandið, sum barnið í hesum føri hevur mist við síni foreldur, er ikki tragiskt – tað er neyðturviligt og ein íborin partur av samkyndu heimsfatanini.

Óhugnaligi logikkurin, ið samkynda hugsjónin setur fram, forðar okkum yvirhøvur at fata, at foreldraleysa støðan hjá tí foreldraleysa barninum er nakað, ið er vert at syrgja yvir.

Tað, ið Shafer sigur um tað tragiska, er júst tað, sum hevur grundleggjandi týdning í hesum. Tá ið eitt hinskynt par ikki megnar at nørast, er tað tragiskt. Tað er nakað, sum órógvar náttúrligu gongdina. Okkurt er gingið galið, og tað, sum vanliga hendir, er ikki hent. Eftirgjørdur gitnaður, í tann mun viðgerðin umfatar sáð og egg hjá viðkomandi pari, er tá ein loysn upp á ein trupulleika. Man kann siga, at náttúrliga støðan verður endurstovnað. Tá ið eitt samkynt par hinvegin ikki nørist, er tað ikki tragiskt. Tí samkynd pør eru ikki náttúrliga før fyri at nørast. Einki er gingið galið, og tað, sum er hent, er tað, sum vanliga hendir. Eftirgjørdur gitnaður gongur í tí føri beinleiðis ímóti náttúrligu støðuni. Og heldur enn at loysa ein trupulleika, skapa hesi inntriv sín egna, sera álvarsama trupulleika.

Gerast samkynd hjúnabands- og familjurættindi lóglig í Føroyum, verður sambandið ímillum foreldur og børn lítilsgjørt og avskeplað.

Fyri mong, sum stuðla samkyndum hjúnabandi og eftirfylgjandi familjurættindum, umboðar lógfestingin av báðum viðurskiftum eitt veruligt moralskt framstig fyri samfelagið. Sambært hesi fatan er tað gott moralskt sæð, at samkynd sleppa at giftast og stovna eina familju við øllum tí, sum har til hoyrir. Men tað er hetta, sum er so óhugnaligt: Tá verður tað moralskt gott og normativt at gera børn foreldraleys. Tá verður saknurin, somu børn kenna eftir sínum náttúrligu foreldrum, kveistraður burtur, tí hann í besta føri er mistikin, og í ringasta føri skaðiligur fyri samkynda framgongd.

Øll børn hava rætt til síni foreldur. Hetta verður staðfest í barnarættindasáttmálanum, sum vit av røttum hátíðarhalda í dag. Men gerast samkynd hjúnabands- og familjurættindi lóglig í Føroyum, verður sambandið ímillum foreldur og børn lítilsgjørt og avskeplað.

Og hetta ger seg beinleiðis inn á rættindini hjá børnum.

Hjúnabandið er ikki í vanda – samfelagið er

Published on by Admin

Tá ið ein genta og ein drongur møtast og forelska seg í hvør øðrum, vilja tey fegin vera saman. Og tey vilja eisini fegin vera saman. Og tá spyrst ofta eitt barn – ella fleiri – burturúr. Hjúnabandið er tað, vit kalla karmin, sum samfeløg kring knøttin í øldir oman á øldir hava sett rundanum henda veruleika. Hjúnabandið er sostatt bygt á ein grundleggjandi sannleika um menniskju.

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum. Tað er av hesi orsøk, at menniskju í so at siga øllum samfeløgum so leingi, sum søgan minnist, hava skipað seg í hjúnabond.

Sum Ryan T. Anderson orðar tað í bók síni, “Truth Overruled: The Future of Marriage and Religious Freedom”:

“Hjúnabandið er grundað á menniskjaliga sannleikan, at menn og kvinnur komplimentera hvønn annan, lívfrøðiligu sannroyndina at til nøring krevst ein maður og ein kvinna, og sosiala veruleikan at børn hava uppiborið eina mammu og ein pápa.” (loc 468)

So leingi tvey menniskju elska hvørt annað og nørast, fer tørvur at vera á hjúnabandinum.

Ella sum John Roberts, dómari í amerikanska hægstarætti, segði í sínum mótmælisskrivi til lógina, ið gjørdi samkynd hjúnabond lóglig í Amerika:

“Henda universella allýsing, at hjúnabandið er ein sameining av einum manni og einari kvinnu, er ikki søgulig tilvild. Hjúnabandið varð ikki sett á stovn orsakað av eini politiskari rørslu, uppdaging, sjúku, kríggi, átrúnaðarligari læru, ella nakrari aðrari virkandi megi í heimssøguni – og avgjørt ikki orsakað av eini fornsøguligari avgerð at útihýsa samkyndum monnum og kvinnum. Hjúnabandið tók seg upp náttúrliga orsakað av einum tørvi: at tryggja, at børn verða borin eini mammu og einum pápa, sum hava bundið seg til at ala tey upp í støðuføstu umstøðunum, sum eitt lívslangt parlag borgar fyri.”

Tað er tí týdningarmikið at hava í huga, at tá ið vit tosa um statin og um lógir, so er hjúnabandið ikki nakað, sum staturin skapar – tað er nakað, sum hann viðurkennir. Tørvurin á hjúnabandinum fer altíð at vera har, og grundarlagið ella sannleikin, sum hjúnabandið er bygt á, fer altíð at vera har. Hjúnabandið er tí ikki nakað, sum samfeløg finna uppá. Tað er nakað, sum samfeløg finna útav. Hjúnabandið fer altíð at vera har. Spurningurin er bara, um samfelagið í tess almenna embæti sum lóggevandi statur viðurkennir hjúnabandið og viðurkennir tað rætt.

Hjúnabandið er har fyri at sameina kallkyn og kvennkyn sum mann og konu, so og tí tey gerast pápi og mamma. Men vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið. Hjúnabandið skal broytast, so tað ikki longur er líka umfatandi, sum tað plagdi at vera. So tað ikki longur tænir øllum endamálinum, tað plagdi at tæna. Nú skal hjúnabandið einans snúgva seg um kenslurnar hjá vaksnum fólkum. Kyn – og harvið kynsligi komplimentariteturin ímillum mann og kvinnu – er ikki longur viðkomandi. Tørvirnir og rættindini hjá børnum verða sostatt ikki longur tikin við. Hetta sokallaða hjúnabandið, sum alsamt fleiri av okkara grannalondum hava lógarfest, er tí ikki eitt veruligt hjúnaband. Tað er eitt avmarkað hjúnaband. Í besta føri eitt hálvt hjúnaband. Samfelagið kann kalla hetta “hjúnaband”, men tað er ikki veruligt hjúnaband. Tí hetta sokallaða hjúnabandið er ikki grundað á sama sannleika, sum veruliga hjúnabandið er grundað á. Tað tænir ikki sama endamáli, sum veruliga og sanna hjúnabandið tænir.

Vit búgva í einum samfelag, sum meir og meir vil gera upp við hjúnabandið.

Við at broyta hjúnabandslógina eins og mong vesturlendsk lond hava gjørt seinnu árini, er týdningurin av orðinum “hjúnaband” heilt einfalt broyttur og skiftur út. Tá ið stovnurin, sum alment verður kallaður “hjúnaband”, ikki longur grundleggjandi snýr seg um nøring og uppaling av børnum, so er “hjúnaband” ikki longur hjúnaband. “Hjúnabandið” er tá vorðið okkurt annað. (Hetta er tað, meint verður við, tá ið tað á enskum verður tosað um “the redefinition of marriage”.)

Men veruliga hjúnabandið hvørvur kortini ikki. Tí tørvurin á tí er enn har. Sannleikin, tað er bygt á, er enn har. Fólk gerast enn forelskað. Tey fáa enn børn. Og teirra parløg og teirra avkom hava enn tørv á tryggum og støðuføstum kørmum. Um samfelagið hevur gjørt av, at orðið “hjúnaband” ikki longur kann nýtast um hesar karmar, ja, so er tað óheppið. Men tað hevur í roynd og veru onga ávirkan á veruliga hjúnabandið – ella tað, sum fyrr varð rópt hjúnaband.

Tað er tí ongin orsøk at óttast fyri hjúnabandinum sjálvum. Tað fer ongan veg, so leingi menniskju enn eru menniskju. Men viðvíkjandi samfelagnum er spurningurin ein heilt annar. Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði? Hvussu verður støðan í einum samfelagi, har normurin broytist soleiðis, at tað verður minni og minni sjálvsagt, at familjur skipa seg innan fyri hjúnabandsins karmar?

Vísindini hjálpa okkum at byrja at svara hesum spurninginum:

  • Tað eru størri sannlíkindi fyri fátækradømi uttan fyri hjúnaband, bæði fyri vaksin og børn. Børnini, bæði hjá mammum, sum eru fráskildar, og mammum, sum áttu tey uttan fyri hjúnaband, uppliva trongari fíggjarlig kor enn tey, sum vaksa upp í giftum familjum. (Hetta síggja vit eisini í Føroyum, har størsti parturin av teimum børnum, sum eru í fátækraváða, eru í heimum við støkum uppihaldara.)
  • Tey børn, hvørs foreldur skiljast ella ongantíð giftast, klára seg ofta verri í skúlanum og eru í størri vanda fyri ikki at fullføra sína skúlagongd, bæði í fólkaskúla og á miðnámi, eins væl og undir hægri lesnaði.
  • Somu børn hava verri útlit fyri at fáa góð størv, tá ið tey gerast eldri.
  • Børn, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, hava verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at roykja, at vera meira bundin at rúsevnum, at stríðast við sálarsjúku og at gera (og royna at gera) sjálvmorð. Tey eru enntá í størri vanda fyri at koma út fyri ferðsluvanlukkum.
  • Vaksin fólk, sum eru ógift, hava somuleiðis verri heilsuútlit. Tey eru í størri vanda fyri at misnýta rúsevni. Uttan mun til hvørja sjúku talan er um, so er støðan best hjá teimum, sum eru gift. Og longri hjúnabandið varir, størri er heilsugóða ávirkanin, tað hevur. (Einasti heilsuvandin, sum er knýttur at hjúnabandi, er, at fólk hava lyndi at gerast feitari, eftir at tey eru vorðin gift.)
  • Gift fólk, serliga giftir menn, liva longri enn støk fólk.
  • Dreingir, sum vaksa upp uttan fyri hjúnaband, eru í størri vanda fyri at gerast kriminellir.
  • Ógift fólk eru í størri vanda fyri bæði at fremja og uppliva harðskap. Sannlíkindini fyri harðskapi í heiminum eru minni fyri giftar kvinnur enn fyri kvinnur, sum liva ógiftar við sínum maka.
  •  Børn eru í størri vanda fyri kynsligari misnýtslu og harðskapi.

Hvussu verður støðan í einum samfelagi, tá ið tað ikki longur vil veita monnum og kvinnum og teirra náttúrliga avkomi bestu karmar fyri trivnaði?

Hetta er alt gransking, sum tikið verður samanum í bókini, “Why Marriage Matters” hjá W. Bradford Wilcox og øðrum granskarum. Í niðurstøðuni í bókini siga teir soleiðis:

“Hjúnabandið er meira enn eitt privat kensluligt parlag. Tað er eisini gott fyri samfelagið. Við hesum verður ikki sagt, at øll kunnu ella skulu giftast. Ella at eitthvørt barn, sum veksur upp uttan fyri hjúnaband, er skaðað av tí sama. Hjúnabandið er ikki undurheilivágur, sum fer at loysa allar okkara samfelagsligu trupulleikar.

Men hjúnabandið hevur týdning. Børn í vanligum giftum familjum, sum halda saman, eru meira sannlík at trívast enn børn í vanligum støkum og stjúkfamiljum og familjum, har parið samlivir. Nærsamfeløg, har góð hjúnabond eru vanlig, hava betri útlit við sær fyri børn, kvinnur og menn samanborið við nærsamfeløg, ið eru merkt av nógvum hjúnaskilnaðum, barnsburðum uttan fyri hjúnaband, samlivandi pørum og hjúnabondum við stríði og harðskapi. Haraftrat síggja vit, at fyrimunirnir, sum ein sterk hjúnabandsmentan hevur við sær, gera seg galdandi uttan mun til húðalit, etniskan uppruna og stætt.

Ja, hyggja vit almentheilsuliga eftir ávirkanini, sum hjúnabandið hevur á samfelagsligu vælferðina, so síggja vit, at henda ávirkanin er rættiliga stór.” (loc 466)

Eitt samfelag kann velja at viðurkenna hjúnabandið. Og tað kann velja ikki at viðurkenna tað. Hjúnabandið fer ongan veg, tí tað er rótfest í ósvitaligum, menniskjaligum sannleika. Men samfeløg mynda og venja menniskju upp í, hvussu tey skipa síni lív. Menniskju eru sosialar verur. Velur eitt samfelag ikki at viðurkenna hjúnabandið og verja tað og gera tað til ein part av, hvussu samfelagið verður skipað bæði alment og privat, so hevur tað stórar, skaðiligar avleiðingar.

Tað er ikki av tilvild, at hjúnabandið er ímillum mann og kvinnu

Published on by Admin

Fyri mong tykist tað løgið og tilvildarligt at siga, at hjúnabandið bert er nakað, sum kann vera ímillum eina kvinnu og ein mann. Tað er tó kanska ikki so løgið, at mong hugsa soleiðis, tí vit liva í einum heimi, sum opið hevur sett grundleggjandi spurningar við siðbundnar kynsligar hugflokkingar og ikki minst moral í skjótt 50 ár. Kravið um, at hjúnabandslógin skal skilmarka hjúnabandið sum “hinskynt”, kennist beinleiðis diskriminerandi og órættvíst fyri tann, sum trýr – til dømis – at menniskju kunnu skifta kyn.

Men tað er ikki av tilvild, at hjúnabandið – sambært mongum nú á døgum og næstan øllum næstan allastaðni fyrr – er ímillum mann og kvinnu.

Hjúnabandið er ein heildarumfevnandi eind av konu og manni. Í hjúnabandinum elska kona og maður hvørt annað, og tey samliva í øllum. Einki øki í teirra tilveru fellur uttan fyri hjúnabandið. Tað er hetta, sum “heildarumfevnandi” merkir. Eisini kynsliga elska tey hvørt annað. Og hjúnabandið fevnir um náttúrliga eginleikan hjá konu og manni, sum elska hvørt annað kynsliga, at nørast, og tað skal veita hesum náttúrliga eginleika bestu karmar. Nøring er tí eitt av íbornu málunum við kynsligum kærleika.

Hinskyndur kærleiki er serligur. Tí bara við hinskyndum kærleika fylgir nøring við.

Men vit liva í eini tíð, har tøkni hevur gjørt skilnað ímillum kynsligan kærleika og nøring. Og í ein ávísan mun er hetta gott. Tað er gott, at pør fara tilætlað fram, tá ið tey fáa sær børn. Gott, bæði fyri børnini og fyri parið. Men av tí at henda tøkni er vorðin púra vanlig í okkara hugaheimi, tykist tað lætt hjá okkum at gloyma, at nøring er tað, sum tað kynsliga í ein grundleggjandi mun snýr seg um. Henda gloymska tykist vera ein av frágreiðingunum um, hví so mong halda, at kærleiki er kynsleysur. Nøring er ikki longur ein neyðturviligur partur – ella møguleiki – av kærleikanum ímillum tvey. Hvat er tað tá, sum ger hinskyndan kærleika so serligan? Og, víðari, hinskynt hjúnaband?

Men hinskyndur kærleiki er serligur. Tí bara við hinskyndum kærleika fylgir nøring við. Eitthvørt barn, sum verður føtt, er úrslit av samanrenningini millum eina eggkyknu og eina sáðkyknu.

Nøring nýtist ikki at hava nakað við kærleika at gera. Men tað er best – fyrst og fremst fyri barnið, men eisini fyri mammuna og pápan – at nøring hendir í einum kærleiksfullum samanhangi. Tá eru møguleikarnir størstir fyri, at barnið verður føtt inn í teir tryggu og støðuføstu karmarnar, ið tað hevur tørv á fyri at trívast og mennast. Møguleikarnir fyri, at mamman verður stuðlað í avbjóðandi tíðini bæði fyri og eftir føðing, eru eisini betri. Og tá pápin knýtir seg at júst hesi eindini, fer hann ikki út og ger aðrar kvinnur við barn. Umframt at vera til góða nyttu hjá bæði barni og mammu, rænir hann soleiðis ikki fleiri børn og mammur fyri tann tryggleika og tað støðufesti, sum hann í hjúnabandinum kann vera við til at byggja.

Børn hava rætt til síni foreldur. Tað sigur grein 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST.

Børn hava rætt til síni foreldur. Tað sigur grein 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST. Men um eitt samfelag avger, at tað er moralskt gott, at hjúnaband eisini umfatar tvey av sama kyni, so byrjar hetta samfelag at máða støðið undan hesum grundleggjandi rætti hjá børnum. Tí samkynd pør kunnu ikki nørast náttúrliga. Og sigur eitt samfelag haraftrat, at tað er moralskt gott at geva samkyndum rætt til familju, so verður tað eisini sagt at vera moralskt gott at gera børn meira ella minni foreldraleys. Av tí at samkynd pør ikki kunnu fáa síni egnu børn, fara børnini, sum samkynd pør kunnu uppala, neyðturviliga altíð at hava eitt ella tvey onnur foreldur. Hetta gevur teimum tveir møguleikar: at vaksa upp partvíst foreldraleys ella heilt foreldraleys.

Við hesum er ikki sagt, at samkynd foreldur ikki kunnu vera góð foreldur. Øll foreldur, uttan mun til til kynsliga orientering, vilja gera sítt allar besta fyri síni børn. Serliga í sambandi við ættleiðing, eru samkynd foreldur uttan iva betur fyri barnið, enn tey biologisku høvdu verið. Í veruleikanum snýr hetta seg ikki um hvussu góð foreldur samkynd pør kunnu vera ella ikki. Tað snýr seg um tað foreldrið, sum eitt barn, ið verður alt upp av einum samkyndum pari, neyðturviliga fer at mangla. Sum samfelag mugu vit hugsa okkum ógvuliga væl um, áðrenn vit tveita biologisku eindina, sum hjúnabandið søguliga hevur varðað um, út sum ta best egnaðu at uppala síni egnu børn.

At broyta hjúnabandslógina er tí nógv meira enn ein avgreiðsluspurningur.

Tað hevur víðfevndar avleiðingar bæði samfelagsliga og sálarliga at gera hjúnabandið kynsneutralt. Tað at nørast og vaksa í tali er, uttan mun til um tú ert kristin teist ella sekulerur darwinist (ella okkurt har ímillum ella okkurt heilt annað), partur av tí, sum øll tilveran snýr seg um. At gera tað á ein hátt, sum tryggjar bestu umstøður fyri børn og foreldur, er ein moralsk skylda. Gjøgnum øldir og áratúsund hava samfeløg hildið kynsliga komplementerandi, hinskynda hjúnabandið verið ta eindina, sum veitir júst hesar bestu umstøðurnar. Tí er eitt hjúnaband, sum ikki hevur nøring neyðturviliga tengt at sær, eitt spildurnýtt hugskot sæð við søguligum eygum. Eitt samfelag ger tí øllum væl við at fara ógvuliga varliga fram, tá slíkir nýggir og í veruleikanum óroyndir stovnar skulu gerast partur av lógarverkinum. At broyta hjúnabandslógina er tí nógv meira enn ein avgreiðsluspurningur.

Um alt er hjúnaband, so er einki hjúnaband

Published on by Admin

Í Zimbabwe fara tey skjótt at gevast at brúka sítt egna gjaldoyra. Í seinasta lagi síðst í septembur skulu borgarar býta gomlu zimbabwesku dollararnar um við amerikanskar dollarar, sum er mest brúkta gjaldoyra í suðurafrikanska landinum. Zimbabweski dollarin hevur so at siga onki virði longur. Og orsøkin til tað er inflatión. Tá ið inflatiónin í Zimbabwe var hægst, í endanum á 2008, var hon uppi á 231.000.000%. Nú fært tú fimm amerikanskar dollarar fyri 175 kvadrilliónir (175,000,000,000,000,000) zimbabweskar.

Inflatiónin hendi, tí forsetin Robert Mugabe fór at prenta pengar sum svar uppá eina fíggjarliga kreppu. Men meira pengar eru, minni verdir eru teir. Og til endans er inflatiónin so høg, at teir einki virði hava.

Spurningurin um hjúnabandið – heilt ítøkiliga, hvat hjúnabandið er – er glóðheitur í vesturheiminum í dag. Ein meiriluti av vesturlendskum londum, teirra millum Danmark, Bretland og Amerika, hava broytt hjúnabandslógina, so at hjúnabandið ikki longur er ímillum kvinnu og mann einans, men eisini tveir limir av sama kyni. Rópt verður hart um javnrættindi umframt tað órættvísi og mismun, sum siðbundna hjúnabandsfatanin umboðar. Handan hesi rópini goymir seg ein nýggj fatan av hjúnabandinum, sum er øðrvísi og meira avmarkað enn tann siðbundna og gongur, tá samanum kemur, ímóti henni. Ein fatan, sum miðsavnar seg um sterku kenslurnar hjá einstøkum menniskjum. Tey, ið eru forelskað og fegin vilja giftast, tey eiga at sleppa at giftast. Tað er tað, sum hjúnabandið snýr seg um.

Verður pilkað við eitt gjaldoyra, so missir tað virði. Tað sama er galdandi fyri hjúnabandið.

Hetta gongur ímóti siðbundnu hjúnabandsfatanini, sum í øldir hevur bundið saman tvey, í eini heildarumfatandi eind av kroppi og huga, til eitt lívslangt og trúfast samlív, sum millum annað hevur nøring og uppaling av børnum neyðturviliga tengd at sær.

Verður pilkað við eitt gjaldoyra, so missir tað virði. Tað sama er galdandi fyri hjúnabandið. Pilka vit við hjúnabandið, er vandi fyri, at tað missir sítt virði. Inflatión kemur í stovnin. Og alt fer út at koyra.

Tú skalt ikki leita leingi eftir meira høpisleysu avleiðingunum av hesi hjúnainflatiónini. Forsprákarar skjóta nú upp hjúnaband ímillum menniskju og tólmenni, millum menniskju og kelidjór, menniskju og telduspælspersónar, menniskju og Eiffel torn. Fólk skulu eisini sleppa at giftast við fleiri enn einum persóni, við sær sjálvum, ella familjulimum. Og hví skal hjúnabandið vara alt lívið? Tíðaravmarkað royndarhjúnabond er kanska nakað fyri tey ótolnu.

Heimspekingurin Edward Feser, sum sipar til øll hesi eksotisku hjúnabondini, vísir á, at tað eru ikki tey, sum ganga inn fyri siðbundna hjúnabandinum, sum skulu harmast um hesa løgnu gongdina. Tað eru hinvegin tey, sum eru fyri “hjúnajavnaði”, sum í veruleikanum hava nakað at harmast um. Hjúnainflatión, sigur Feser,

“lækkar fullkomiliga virði, sum hjúnaspjaldrið hevur, og máðar tí alt støðið undan endamálinum við rørsluni fyri “hjúnajavnaði”, sum var at gera samkynd parløg virðilig við at seta hjúnaspjaldrið á tey.”

Og um inflatión soleiðis kemur í hjúnabandið, hvat er so vunnið?

Feser heldur á fram:

“Tað at víðka nýtsluna av orðinum “hjúnaband”, so tað eisini dekkar ymisk eksotisk parløg, ger ikki hesi parløgini meira virðilig, júst á sama hátt sum tað at geva øllum børnunum í [skúlanum] próvtalið 12 ikki økir um vitanina ella styrkir førleikarnar hjá næmingunum. Í sambandi við tað fyrra eins væl og tað seinna so fara summi fólk óivað at hugsa: “Sum tað er fitt! Eg gleðist teirra vegna!” Men fá fara í álvara at halda, at eksotisku parløgini hava nær námind somu virðiligheit, sum siðbundna hjúnaidealið hevur, líka lítið sum tey veruliga halda, at øll børnini í [skúlanum] nú duga yvir miðal.

So eins og næmingurin við 12-talinum, sum knappliga uppdagar, at hansara avrik komu av støðumetsinflatión, fara forsprákarar fyri “hjúnajavnaði” kanska skjótt at undra seg og spyrja, um teirra sigur ikki var ein innantómur av slagnum.”

Um vit sleppa siðbundnu fatanini av hjúnabandinum og byrja at pilka við hana, hvat forðar so fyri, at hjúnabandið ikki blívur til annað enn eina kontraktlóggávu við einum fínari navni? Og um inflatión soleiðis kemur í hjúnabandið, hvat er so vunnið? Tí um alt er hjúnaband, so er einki hjúnaband.

Javnrættindi til fleirgiftu?

Published on by Admin1 viðmerking

Í greinini “Øll hava rætt til hjúnaband” varð víst á, at ósemjan um hjúnabandslógina í veruleikanum ikki snýr seg um rættvísi og javnrættindi, men um, hvat hjúnabandið er fyri nakað.

Tað er ikki einans í nýggjari tíð, at ósemja hevur verið um, hvat hjúnabandið er, og hvønn tað skal vera galdandi fyri. Í 1860’unum gjørdi amerikanska kongressin lógir, sum gjørdu tað ólógligt at vera giftur við fleiri í senn. Orsøkin til hetta var, at í Utah-økinum vóru mong, sum praktiseraðu fleirgiftu, soleiðis at menn giftust við fleiri kvinnum – í samsvari við táverandi mormonska trúgv. Mormonar stríddust ímóti lógunum og grundaðu sína støðu á átrúnaðarligt frælsi. Og tá ið teirra søk varð løgd fyri hægstarætt í 1878, váttaði hægstirættur: tað skuldi ikki vera loyvt at vera giftur við fleiri í senn. Hjúnabandið skuldi vera ímillum eina kvinnu og ein mann. Í dóminum varð m.a. grundgivið við, at hjúnabandið millum mann og kvinnu er týdningarmesti liðurin í samfelagnum, og at samfelagið í stóran mun er grundað á hjúnabandið.

Um hjúnalag skal fevna um tvey av sama kyni, við javnrættindum sum orsøk, er so nøkur orsøk at siga, at tað ikki eisini skal vera galdandi fyri trý ella fleiri, sum saman eisini ynskja somu rættindi?

Í juni í ár avgjørdu fimm av nýggju limum í hægstarætti, at eingin statur í USA kann forða tveimum av sama kyni at giftast. Ein kundi so spurt, um hesi fimm eisini skuldu staðfest, at fleirgifta skal vera loyvd sum fullgyldugt hjúnaband. Tí hetta var ikki einans eitt ynski í 19. øld. Í dag eru eisini fleiri, sum ynskja fleirgiftu; har tað antin er ein persónur, sum er giftur við fleiri í senn, ella trý ella fleiri í einum felags hjúnabandi. Nógv dømi eru um hesi. Eitt dømi er tríggjar kvinnur í Massachussetts, sum – tó at tær ikki hava loyvi at giftast – høvdu brúdleypsdag, liva saman sum giftar, og hava fingið ein løgfrøðing at luta arvin javnt. Hóast tær ikki eru lógliga giftar, siga tær, at tær síggja seg sum giftar.

Um spurningurin um hjúnaband einans snýr seg um javnrættindi og  rættvísi, er so nøkur orsøk til at nokta hesum sama rætt? Um hjúnalag skal fevna um tvey av sama kyni, við javnrættindum sum orsøk, er so nøkur orsøk at siga, at tað ikki eisini skal vera galdandi fyri trý ella fleiri, sum saman eisini ynskja somu rættindi? Broyta vit hjúnabandið eina ferð, so kunnu vit saktans gera tað fleiri ferðir.

Nógvar góðar orsøkir eru fyri at varðveita hjúnabandið sum verandi millum mann og kvinnu. Siðbundna hjúnabandið er ikki vorið siðbundið av ongum. Heldur ikki er tað tilevnað av onkrum átrúnaðarligum valdsharrum. Eins og hægstirættur í USA viðurkendi í 1878, er hjúnabandið ein grundsteinur í samfelagnum. Við hjúnabandinum sum grundarlagi gevur kjarnufamiljan børnum bestu korini at mennast og vaksa upp í. Og tí eru myndugleikarnir áhugaðir í hjúnabandinum. Tað ber til at draga einstakar kanningar fram, sum vísa á sera ymisk úrslit. Men sum heild prógva samfelagsvísindi seinastu mongu árini júst hetta.

Ynskir man at umbroyta hjúnabandið, tí man kallar tað javnrættindi, so er eingin orsøk at avmarka tað til tvey, sum ynskja sær javnrættindi.

Fara vit at broyta grundarlagið undir hjúnabandinum til ein spurning um javnsett rættindi til at vera saman, bara tí at man ynskir tað, so er eitt stórt fet tikið ímóti at gera hjúnabandið týdningarleyst. Hetta sæst í londum, ið longu hava framt hesa grundleggjandi broyting. Tá er hjúnabandið ikki annað enn ein kontraktlóggáva við einum fínari navni. Og ynskir man at umbroyta hjúnabandið, tí man kallar tað javnrættindi, so er eingin orsøk at avmarka tað til tvey, sum ynskja sær javnrættindi. Um javnrættindi er lyklaorðið, so kann tað líka so væl gevast trimum ella fleiri, sum ynskja sær hesa kontraktlóggávuna, av tí at tey elska hvørt annað.

Og tá er lítið eftir.

(Les ein samandrátt av Reynolds vs. United States 1878 her.)

Øll hava rætt til hjúnaband

Published on by Admin2 viðmerkingar

Hetta snýr seg heilt einfalt um javnrættindi! Tað vilja tey vera við, sum ynskja at  broyta hjúnabandslógina soleiðis, at tað verður loyvt at giftast við einum av sama kyni. Politikkarar, áhugabólkar og vanligir borgarar, ið taka undir við hesi broyting, hava regluliga spurningin um javnrættindi frammi í teirra argumentatión.

Tí hvør kann vera ímóti javnrættindum? At øll verða líka viðfarin? Javnrættindi eru ein sjálvsøgd grundsúla í einum og hvørjum demokratiskum og siviliseraðum samfelagi.

Men hetta tosið um tað, sum á enskum verður kallað “marriage equality”, er misvísandi. Tað er ikki soleiðis, at tey, sum fegin vilja varðveita hjúnaband soleiðis, sum tað er, eru ímóti javnrættindum. Og uppskotið at broyta hjúnabandslógina, so tvey av sama kyni kunnu giftast hvørjum øðrum, snýr seg ikki um javnrættindi.

Tí í dag hava øll vaksin og myndug fólk í Føroyum júst sama rætt at giftast. Øll hava rætt at giftast, so leingi tey giftast við einum persóni av hinum kyninum.

Øll hava rætt at giftast, so leingi tey giftast við einum persóni av hinum kyninum.

Setur tú teg í samband við myndugleikarnar við endamálinum at blíva giftur, verður tú ongantíð spurdur, hvør tín kynsliga orientering er. Tú verður ikki so mikið sum spurdur, um tú ert forelskað/ur! Tað einasta, myndugleikarnir eru áhugaðir í, er, hvørt hjúnabandið, tú søkir um, livir upp til treytirnar, ið lógin setur. Og hjúnabandið er, sambært føroyskari lóggávu (og so at siga allari lóggávu og øllum siði allastaðni inntil fyri eini 10-15 árum síðani), ímillum kvinnur og menn.

Sum nú er, hava øll, uttan mun til húðalit, átrúnað, politiska sannføring og kynsliga orientering, júst somu rættindi at giftast. Tað skal bara vera við einum persóni av hinum kyninum.

Og koma vit einaferð har til, at vit broyta hjúnabandslógina í Føroyum soleiðis, at tað verður loyvt at giftast við einum av sama kyni, so fara øll, uttan mun til húðalit og alt, eisini kynsliga orientering, eisini at hava fullan rætt at giftast við einum av sama kyni. Ein hinskyndur kundi tá gott gift seg við einum hinskyndum. Ella samkyndum. Hví ikki? Myndugleikarnir hava jú, sum sagt, ongan áhuga í kynsligu orienteringini hjá sínum borgarum.

Kjakið um at broyta hjúnabandslógina er sostatt ikki eitt kjak um javnrættindi. Øll stuðla javnrættindum. Og øll hava javnrættindi á hesum økinum. Tey, sum vilja broyta hjúnabandslógina, vilja broyta hjúnabandið. Tey vilja í veruleikanum seta eitt nýtt slag av hjúnabandi á stovn og sleppa sær av við tað gamla. Hjúnabandið, sum ikki einans er ímillum mann og kvinnu, men eisini ímillum mann og mann, og kvinnu og kvinnu, er ikki eitt javnari hjúnaband. Tað er eitt annað hjúnaband. Eitt nýtt hjúnaband.

Tað snýr seg ikki um javnrættindi. Tað snýr seg um at broyta hjúnabandið.

Hvørt hetta nýggja hjúnabandið er eitt gott hugskot ella ikki, eru eyðsæð ymiskar meiningar um. Men tað er týdningarmikið, at øll gera sær greitt, at tað er hetta, ið tað snýr seg um.

Tað snýr seg ikki um javnrættindi. Tað snýr seg um at broyta hjúnabandið.