Tag: børn

Allastaðni, har hjúnabandið er broytt, hevur tað skert persónliga frælsið – ikki styrkt tað

Published on by Admin

Í stríðnum fyri at broyta hjúnabandslógina verður tosað um, at ein minnilutabólkur – í hesum føri samkynd v.fl. – skulu fáa sama persónliga frælsi sum øll onnur, nevniliga “frælsi at giftast”. Tá hava vit eitt frælsari samfelag, vilja forsprákarar vera við. Men tað merkisverda er, at manglandi persónligt frælsi serliga er at síggja í teimum londum, ið hava broytt hjúnabandslógina. Kanada, ið broytti hjúnabandslógina í 2005, er kanska tað besta dømið. Í dag, bert 11 ár eftir broytingina, sæst týðiliga, í hvussu stóran mun grundleggjandi frælsi hjá vanligum kanadiskum borgarum eru vorðin skerd.

Talufrælsið er skert ógvuliga nógv. Nú er tað heilt vanligt at halda, at fólk eru langt úti og stoytandi, um tey alment eru ímóti hjúnabandi millum tvey av sama kyni. Ella um tey siga, at tað er best fyri eitt barn at vaksa upp hjá mammu og pápa sínum. Anti-diskriminatiónslógir verða javnan nýttar til at fáa slíkar “lógbrótarar” at tiga.

Men tað merkisverda er, at manglandi persónligt frælsi serliga er at síggja í teimum londum, ið hava broytt hjúnabandslógina.

Samvitskufrælsið: hundraðtals einstaklingar og fyritøkur, ið veita tænastur í sambandi við brúdleyp, eru vorðin noydd at standa andlit til andlits við kanadiskar dómstólar og mannarættindaráð. Orsøkin er, at tey av samvitskuávum ikki hava viljað bukkað undir fyri trýstinum at veita tænastur í sambandi við brúdleyp, sum tey ikki vilja luttaka í.

Frælsið, at vera foreldur: foreldur, sum ikki taka undir við hjúnabandi millum tvey av sama kyni, ella sum eru ímóti at lata børn síni fáa ta víðgongdu seksualundirvísing, ið fylgir hesum ráki, eru eisini komin í stríð við lógina. Í summum førum er tað farið so langt, at staturin hevur tikið børn frá foreldrum. Um hetta ikki er at gera seg inn á persónliga frælsið, hvat er so?

Frælsið, at kenna kærleikan frá mammu og pápa: av tí at rætturin til hjúnaband inniber rættin til at stovna familju, merkir ein broytt hjúnabandslóg, at fleiri børn, ið eru úrslit av eftirgjørdum gitnaði antin við sáðgeva sum pápa ella burðarmammu sum móðir, verða fødd. Hesi børn missa rættin at kenna í minsta lagi eitt av sínum foreldrum ella at hava samband við viðkomandi. Í mongum førum fáa tey heldur ikki atgongd til heilsu- ella ílegusøguna hjá hesum eina foreldrinum. Hvar er frælsið í hesum?

Hóast tað í føroyska kjakinum kann síggja út til, at bert kristin eru ímóti at broyta hjúnabandslógina, er hetta kortini ikki soleiðis aðrastaðni. Ateistiski høvundurin Brendan O’Neill er eisini ímóti. Hann staðfestir í grein síni Gay marriage and the death of freedom, at “Allastaðni, har samkynt hjúnaband er sett í gildi, hevur tað skert frælsið – ikki styrkt tað. Kjakið er køvt, øðrvísi hugsandi vorðin plágað og táragass nýtt ímóti kritikkarum. Kærleiki og hjúnaband hoyra møguliga saman, men tað gera frælsi og hjúnaband millum tvey av sama kyni als ikki. Stríðið fyri sokallaða frælsinum at giftast hevur givið statinum størri vald í staðin fyri at víðka frælsið hjá monnum og kvinnum. Tey, ið virka fyri hesum frælsi at giftast, megna ikki at svara píniligum spurningum. Eitt dømi: um hjúnaband millum tvey av sama kyni er ein spurningur um frælsi, hvussu ber tað tá til, at allastaðni, har henda lógarbroyting er framd, hevur úrslitið verið, at myndugleikarnir alsamt meira hava stýrt gerandislívinum hjá borgarum?” Dømini, ið hann nevnir, eru úr Fraklandi, USA og Bretlandi.

Tað hevur avleiðingar við sær at broyta hjúnabandið. Álvarsamar avleiðingar. Hygg bert eftir “londunum, sum vit samanbera okkum við”.

Um vit føroyingar veruliga virðismeta omanfyrinevndu frælsi, mugu vit hyggja væl eftir, hvørja ávirkan slíkar grundleggjandi sosialar broytingar hava ført við sær í øðrum londum – hóast tær vórðu framdar við einum ynski um at fremja persónliga frælsið hjá einum samfelagsbólki. Men hvørki lógaruppskotið ella álitið frá meirilutanum í Trivnaðarnevndini geva nakrar ábendingar um, at hetta hevur verið gjørt. Í staðin verður messað upp í saman, at henda lógarbroyting ikki fær nakrar negativar sosialar avleiðingar. Og tey, sum eftirlýsa eini gjøllari viðgerð av møguligum avleiðingum, verða skuldsett fyri at grugga málið, og síðani verður vent aftur til grunnu og einføldu slagorðini um javnrætt.

Men er tað ikki ov gott til at vera satt, at ongar negativar sosialar avleiðingar eru? Jú. Tað hevur avleiðingar við sær at broyta hjúnabandið. Álvarsamar avleiðingar. Hygg bert eftir “londunum, sum vit samanbera okkum við”. Tí átti uppskotið at verið felt. Í staðin áttu myndugleikarnir at givið sær stundir til at kanna málið betur, áðrenn teir tóku eina avgerð. Hví ikki seta ein arbeiðsbólk, ið umboðar breiddina í føroyska fólkinum, til at gera júst hetta, í staðin fyri at samtykkja eina lógarbroyting í óðum verkum? Eina lógarbroyting, sum – fyri tað fyrsta – kanska ikki kann setast í gildi í Føroyum, og – fyri tað næsta – ongin av forsprákarunum hevur kannað avleiðingarnar av.

Broytt hjúnaband merkir broytt seksualundirvísing

Published on by Admin

Verður hjúnabandslógin broytt, so at tvey av sama kyni eisini verða umfatað av henni, fer ein sjálvfylgja at vera, at skúlaverkið verður ávirkað. Seksualundirvísingin má broytast, so hon endurspeglar nýggja veruleikan. Hetta segði Lyle Shelton, tá ið hann svaraði spurningum aftan á fyrilesturin hann helt í Hoyvík í desember síðsta ár.

“Vit hava longu sæð í amerikanska statinum Massachusetts, at tey hava útgivið bøkur til barnaskúlar,” segði hann. “Ein bók eitur King and King (‘Kongur og Kongur’). Hetta er ein ævintýrsøga um tveir menn, sum giftast og mussast, og hetta tilfarið verður nýtt. Børn verða soleiðis indoktrinerað við samkyndari ideologi, meðan tey eru heilt lítil. Eg vildið hildið, at flestu foreldur hava eina meining um, hvørt teirra børn skulu læra hetta í barnaskúlanum ella ikki.”

Í Avstralia er tað statsstuðlaði felagsskapurin Safe Schools Coalition Australia (SSCA), sum virkar fyri hesi somu ideologi á higartil næstan 500 skúlum. M.a. læra gentur, ið kenna seg sum dreingir, at binda síni bróst inn fyri at forða bróstmenningini. Og dreingir, ið kenna seg sum gentur, læra at fjala síni kynsgøgn.

“Hetta hendir longu nú, áðrenn vit hava broytt hjúnabandslógina. Tað, sum gongur fyri seg, er skakandi. Vit í Australian Christian Lobby hava kannað hetta nærri, og á heimasíðuni hjá SSCA hava vit funnið meira av hesum tilfari, ið verður nýtt á skúlum. Vit hava víst politikkarum tilfarið. Øll eru skakað. Vit hava gjørt ummæli í miðlunum, men vit eru ikki komin so langt, at ein størri partur av fólkinum talar at. Vónandi verður tað næsta ár, og vit fara at halda á við okkara átaki, tí at tað, sum tey læra tey ungu, er beinleiðis ónt.”

Tað er ein sannroynd, at mong ung fara gjøgnum tíðarskeið, har tey eru ørkymlað um sín kynsliga samleika. Mong vaksa seg frá tí, og millum teirra, ið halda seg vera transpersónar, siga heili 80%, at hesar kenslur hvørva við árunum.

“Hagtøl vísa, at um tú letur børnini fáa frið, koma tey flestu ígjøgnum hetta ørkymlandi tíðarskeið í øllum góðum. Men at læra børn um hetta nýggja kynsástøðið, tá tey eru so ung, er ógvuliga ørkymlandi fyri tey,” ávarar Lyle Shelton.

Hóast tað er nóg trupult í sær sjálvum at vera ørkymlaður, so kann virksemið hjá SSCA hava enn verri fylgjur við sær.

“Um hetta førir til langtíðar avleiðingar fyri likamið, t.d. bróstskaða ella ófruktbæri, hvør skal so ábyrgjast fyri tað?,” spyr Lyle Shelton framhaldandi um skaðiligu ráðini, SSCA gevur ungum í Australia. “Vit hildu hetta vera so mikið álvarsamt, at vit bóðu ein løgfrøðing um at geva okkum løgfrøðiliga ráðgeving. Hann segði, at myndugleikarnir kunnu ábyrgjast, um eitt barn fær skaða av at taka ímóti ráðunum, ið eru at finna í hesum tilfarinum, sum verður nýtt á skúlum í dag.”

Lyle Shelton leggur dent á, at seksualundirvísing er eitt ógvuliga álvarsamt mál í hesi dagsskrá, tí tað kann fáa so álvarsligar avleiðingar fyri børnini – serliga fyri transpersónar.

“Hetta tilfarið verður eisini ført inn á okkara skúlar nú, og tað ger okkum stúrin. Tilfarið leggur ikki upp til kynsskifti, tá børnini eru so smá, men tað leggur upp til hitt, sum eg nevndi. Seinni fer onkur tí kanska at skifta kyn, og tað hevur avleiðingar.”

“Hetta er eitt kynsástøði,” tekur Lyle Shelton samanum. “Ongin kann broyta sína lívfrøðiligu støðu. Um tú ert føddur sum kallkyn, hevur tú mannlig kromosom. Man kann gera royndir við tíni beinagrind 100 ár eftir, at tú ert deyður, og staðfesta, at tú vart ein maður, uttan mun til hvussu nógvar viðgerðir, tú hevur havt, ella hvussu nógv hormon, tú hevur tikið fyri at gerast ein kvinna. Eg haldi ikki, at nógv fólk vita hetta. Men hetta kynsástøðið hevur fingið alsamt betri rúm í okkara vanligu mentan og er nú komið inn í undirvísingarætlanir á okkara skúlum.”

Politikkarar og felagsskapir hava funnist at átakinum hjá SSCA fyri at fremja eina “víðgongda seksuella eksperimentatión.” Átakið, sum varð sett í verk undir undanfarnu stjórn, hevur síðstu mánaðirnar ført til, at núverandi forsætisráðharrin, Malcolm Turnbull, er komin undir trýst, og hann hevur tí biðið um eina frágreiðing um átakið.

Rætturin til børn fylgir við rættinum at giftast

Published on by Admin

Lyle Shelton vitjaði í Føroyum í desember, og undir vitjanini helt hann almennan fyrilestur um, hvat ein broytt hjúnabandslóg fer at føra við sær. Í fyrilestrinum vísti hann á, at í mannarættindasáttmálanum hjá ST grein 16 stk. 1 til 3 er hjúnabandið ein samansettur rættindapakki, ið m.a. umfatar giftu og tað at stovna familju.

“Forsprákararnir fyri samkyndum hjúnabandi siga ikki, at teir ynskja hjúnabandið uttan børn,” sigur Lyle Shelton. “Teir vita ógvuliga væl, at hjúnabandið gevur rætt til at fáa børn. Men av tí at kynsliga sameiningin millum tvey av sama kyni ikki kann skapa børn, er neyðugt við hjálp frá einum triðja og viðhvørt fjórða persóni.”

Hetta førir við sær, at sonevnd “javnrættindi til hjúnaband” í grundini ikki bert snúgva seg um at giftast, men eru ein heildarloysn við etiskum avbjóðingum.

Forsprákararnir fyri samkyndum hjúnabandi siga ikki, at teir ynskja hjúnabandið uttan børn. Teir vita ógvuliga væl, at hjúnabandið gevur rætt til at fáa børn.

“Um fyrimunirnir við ‘javnrættindum til hjúnaband’ skulu gerast til veruleika, mugu tveir menn fáa atgongd til eina vinnuliga skipan við burðarmammum, meðan tvær kvinnur mugu fáa atgongd til eina skipan við navnleysum sáðgevarum,” vísir Lyle Shelton á. “Ein vinnulig skipan við burðarmammum krevur, at kvinnur leiga sína lívmóður út og geva síni egg. Hetta er grov misnýtsla. Feministar kring heimin ynskja at banna vinnuligum skipanum við burðarmammum. Eitt átak er í gongd í løtuni. Eg taki undir við teimum. Tær ynskja at banna hesum fyri bæði samkynd og hinskynd, og tað haldi eg vera rætt. Ein skipan við burðarmammum tænir ikki tí besta fyri barnið og als ikki tí besta fyri kvinnur. Og sáðgeving tænir ikki tí besta fyri børn.”

Lyle Shelton minnir á, at hetta ikki bert er ein spurningur viðvíkjandi samkyndum. Tað er ein etiskur spurningur fyri alt samfelagið, og sambært Lyle er hesin spurningur ikki viðgjørdur nóg væl og nóg víða.

“Men um samkynt hjúnaband kemur inn í lógarverkið, verður tað ógjørligt at halda fram við kjakinum um eina skipan við tøkniligum gitnaðarinntrivum.”

At lóggeva soleiðis, at tvey av sama kyni kunnu gerast hjún, er at kynsneutralisera hjúnabandið. Tað hevur sínar avleiðingar.

Men um samkynt hjúnaband kemur inn í lógarverkið, verður tað ógjørligt at halda fram við kjakinum um eina skipan við tøkniligum gitnaðarinntrivum.

“At nýdefinera hjúnabandið er at nýdefinera foreldraleiklutin og at strika hugsanina um, at kyn hevur týdning í uppalingini av einum barni. Tað loyvir, at eitt barn verður noktað kennskapin til og kærleikan frá í minsta lagi einum av sínum foreldrum – ikki orsakað av sorgarleiki ella at annað av foreldrunum rýmir, men einans fyri at nøkta kenslubornu ynskini hjá einum vaksnum, sum ikki er foreldur at hesum barni,” sigur Lyle Shelton.

Her bresta rættindi hjá børnum og ynskini hjá vaksnum sostatt saman. Hvat er tá at gera?

“Tá eitt samfelag upplivir, at rættindi og ynski bresta saman, eiga rættindi hjá vaksnum at boyggja seg fyri rættindum hjá børnum, ið eru tey mest sárbæru,” slær hann fast. “At vit í dag eru til reiðar at møta teimum krøvum, sum samkynda ideologiin setur, og sum noktar teimum, ið onga rødd hava, síni grundleggjandi rættindi, er ein mátistokkur fyri, hvussu sjálvsøkið okkara samfelag er vorðið.”

Spurningurin, sum ofta verður reistur í hesum føri, er, um samkynd pør ikki kunnu elska eitt barn og uppala tað væl.

“Sjálvandi kunnu tveir menn elska eitt barn. Og sjálvandi kunnu tvær kvinnur uppala eitt barn við góðum úrslitum. Men at skriva hetta inn í lógarverkið bendir á, at kærleikslýsingin hjá the Beatles (“All you need is love”) er tað einasta, sum er neyðugt. Jú, kærleiki er neyðugur, men kærleikin hevur tørv á sannleika. Sannur kærleiki kann ikki liva lið um lið við lygnina. Tað er ein lygn at látast sum, at tveir menn kunnu røkja móðurleiklutin. Tað er ein lygn at látast sum, at tvær kvinnur kunnu røkja faðirleiklutin.”

Sokallað ‘javnrættindi til hjúnabandið’ eru ein heildarloysn, og um tú ikki ert til reiðar at góðtaka, at hesin pakki sigur satt um veruleikan, lat so vera við at taka undir við honum.

“Tað er bert elitan í okkara samfelag, sum er blind yvir fyri hesum og ikki dugir at skilja tað,” heldur Lyle Shelton á. “Tá eitt barn verður føtt, kennir tað bert eitt, og tað er sína mammu. Hvat fyri samfelag hevði skipað ein almannapolitikk, sum loyvdi, at eitt nýføtt barn varð tikið úr føvninginum á síni mammu og givið tveimum monnum? Hvat fyri samfelag hevði noktað einum barni at kent pápa sín, sum um einasti týdningurin, ið hesin maður hevði fyri hetta barn, var at framleiða sáð?”

Lyle Shelton biður tí politikkarar hugsa seg væl um, áðrenn teir atkvøða fyri, at tvey av sama kyni skulu fáa loyvi at giftast.

“Sokallað ‘javnrættindi til hjúnabandið’ eru ein heildarloysn, og um tú ikki ert til reiðar at góðtaka, at hesin pakki sigur satt um veruleikan, lat so vera við at taka undir við honum.”

Hjúnabandslógin ger mun á – ein broytt hjúnabandslóg fer at diskriminera

Published on by Admin

Meginreglan, at øll skulu vera viðfarin á sama hátt, sigur, at líkar støður skulu verða viðgjørdar eins. Meginreglan sigur tí eisini, at tað er í lagi, at ólíkar støður ikki verða viðgjørdar eins. Tað hevði hvørki verið rímiligt ella skilagott at viðgjørt ólíkar støður eins. Tað hevði jú verið í stríð við góðan almannapolitikk og hevði ivaleyst skapt órættvísi í fleiri førum.

Av tí at hjúnabandið í stóran mun snýr seg um børn og uppaling, gevur tað góða meining, at hjúnabandið verður viðgjørt á serstakan hátt í mun til onnur parløg. Men so skjótt, sum hetta er sagt, byrja summi fólk at ákæra onnur fyri diskriminatión. Tí er tað upp á sítt pláss at siga eitt sindur meira um henda “trumf”, sum so ofta verður blakaður á borðið í kjakinum um hjúnabandslógina.

Onkuntíð halda vit tó, at tað er í lagi at gera mun á – eisini ymiskum parløgum og hjúnum.

Tá fólk klaga um diskriminatión, meina tey neyvan, at vit ongantíð skulu gera mun á nøkrum. Í staðin klaga tey, tí tey halda, at okkurt órættvíst verður framt. Tað er jú órættvíst at viðgera líkar støður á ólíkan hátt. T.d. er tað órættvíst at nokta einum væl skikkaðum umsøkjara starv orsakað av hansara ættarslagi ella kyni, um hvørki av hesum báðum eru viðkomandi fyri starvið.

Onkuntíð halda vit tó, at tað er í lagi at gera mun á – eisini ymiskum parløgum og hjúnum. Øll høvdu nokk hildið, at eini 80 ára gomul hjún ikki høvdu verið eitt gott boð upp á eitt ættleiðingarpar. Ongin hevði sagt, at hesi áttu at havt sama møguleika at ættleitt sum eini 30 ára gomul hjún, sum eisini ynsktu at ættleiða. Orsøkin er greið og góð. Aldurin er viðkomandi í hesi støðuni: eini 30 ára gomul hjún eru nóg ung til at ættleiða, meðan 80 ára gomlu hjúnini ikki eru tað. Munurin rættvísger, at hesi bæði hjúnini ikki fáa sama møguleika at ættleiða. Neyvan er tað nakar, sum heldur hetta vera diskriminatión. Í staðin vilja øll nokk siga, at hetta er rættvíst.

Tá vit tosa um hjúnabandið, gevur hjúnabandslógin øllum borgarum sama rætt at giftast við einum av hinum kyninum. Hetta er ikki at diskriminera samkynd, men at gera mun á parløgum, tí har er ein grundleggjandi munur. Parlagið millum mann og kvinnu er øðrvísi, enn parlagið millum tvey av sama kyni. Ein av grundleggjandi mununum snýr seg um børn: eitt parlag millum tvey av sama kyni kann ikki skapa børn. Og tað kann heldur ikki geva einum barni bæði mammu og pápa. Í besta føri annað av hesum. Í einum parlagi ímillum tvey av hvør sínum kyni er nøring hinvegin ein møguleiki. Og barnið fær bæði mammu og pápa.

Parlagið millum mann og kvinnu er øðrvísi, enn parlagið millum tvey av sama kyni.

Tí er tað ikki ikki diskriminerandi, at hjúnabandið millum mann og konu fær øðrvísi viðferð í lógini enn eitt samkynt parlag. Sum við ættleiðingardøminum oman fyri er munurin greiður. Tí er tað rættvíst, at hesi ymisku parløg fáa ymiska viðferð í lógini. Alt annað hevði verið órættvíst, og tað hevði serliga gingið út yvir børnini.

Tey, sum siga, at samkynd pør og hinskynd hjún eiga at vera líka fyri lógini, hava tí fleiri trupulleikar. Fyrst mugu tey próvføra fyri, at nøring og barnauppaling einki hava við hjúnabandið at gera – at tað ikki er nakar fyrimunur fyri børn, at foreldur teirra eru gift.  Eisini mugu forsprákararnir vísa á, at eitt barn ikki hevur nakran grundleggjandi rætt til at verða uppalt av síni mammu og sínum pápa, hóast greinarnar 7 og 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST púra greitt siga, at børn hava rætt til júst hetta, har tað er gjørligt.

Hetta merkir, at ikki fyrr enn forsprákarar fyri eini broyttari hjúnabandslóg hava prógvað, at ongin viðkomandi munur er ímillum hinskynd hjún og samkynd parløg, kunnu teir av sonnum gera krav upp á líka viðferð yvir fyri lógini. Og í hesi próvførslu má serligur dentur leggjast á at lýsa viðurskiftini út frá barnsins sjónarhorni.

Um tað ikki eydnast forsprákarum at grundgeva fyri hesum, so verður úrslitið, at børnini í samkyndum húsarhaldum í mongum førum verða diskriminerað. Tey, ið eru úrslit av gitnaðarinntrivum, fara í útgangsstøðinum at hava mist í øllum førum eitt av sínum biologisku foreldrum. Hetta, hóast tey hava rætt til bæði. Altso fara tey ikki at vera líka fyri lógini í mun til børn, sum fara at vaksa upp hjá báðum sínum biologisku foreldrum. Nýggju familjulógirnar skapa støður, har hesi børn vera fyri mismuni. Hetta er í stríð við barnarættindasáttmálan grein 2, ið snýr seg um líkarætt fyri øll børn. Var tað ikki ein felagsskapur, sum tosaði um javnrættindi fyri allar borgarar? Í staðin fyri at tosa um rættindini hjá børnum til síni biologisku foreldur, tosar hesin felagsskapur um rættindi hjá vaksnum at fáa børn – kosta, hvat tað kosta vil.

Í staðin fyri at tosa um rættindini hjá børnum til síni biologisku foreldur, tosar hesin felagsskapur um rættindi hjá vaksnum at fáa børn – kosta, hvat tað kosta vil.

Her kemur javnrættindaspurningurin sostatt í klemmu. Ein broytt hjúnabandslóg fer tí ikki at loysa diskriminatiónstrupulleikan, sum LGBT tosar so nógv um. Trupulleikin verður bert fluttur. Hann verður fluttur yvir á okkara minstu og veikastu samfelagsborgarar, sum onga rødd hava – í øllum førum ikki tey fyrstu mongu árini.

Samanumtikið merkir hetta, at núverandi hjúnabandslóg ikki diskriminerar. Hon ger mun á – og tað av røttum. Men verður hjúnabandslógin broytt fyri at loysa sokallaða diskriminatiónstrupulleikan, so fer hon júst at diskriminera – ikki tey vaksnu, men børnini. Ikki fyrr enn tá kunnu vit altso tosa um veruliga diskriminatión. Tað er órættvísi.

 

Tað góða við einum pápa

Published on by Admin

“Fátt er sum faðir – einki er sum móðir,” sigur orðatakið.

Men hvat er tað, hetta at vera pápi? Hvønn leiklut spæla og eiga pápar at spæla í lívinum hjá sínum børnum? Stór óvissa valdar kring henda spurning, og hon tykist vaksa fyri hvønn dag. “Ein kvinna hevur tørv á einum manni á sama hátt, sum ein fiskur hevur tørv á eini súkklu,” segði feministurin Gloria Steinem. Umframt fíggjarliga trýstið frá einum alt meira heimsumfevnandi marknaði, so seta kynsradikalir aktivistar, sum vilja gera upp við alt, sum eitur kynsleiklutir, grundleggjandi spurnartekin við leiklutin hjá pápum. Kynsliga kollveltingin og í ein serligan mun tøkniligu gitnaðarinntrivini, ið gjørdu hana møguliga í verki, hava havt sum undirliggjandi endamál at skilja kynslív og nøring frá hvørjum øðrum. Trupulleikin er bara, at samstundis sum pápar verða fremmandgjørdir frá teirra ábyrgd ímóti ættarliðinum, sum teir hava verið við til at skapt, so er tað júst hetta ættarliðið – børnini, við øðrum orðum – sum líða.

Hetta veit samfelagsgransking at siga.

Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Sambært samfelagsfrøðinginum W. Bradford Wilcox, sum er professari á University of Virginia, hava pápar, sum spæla ein virknan leiklut í lívunum hjá teirra børnum, eina heilt serstaka, jaliga ávirkan á hesi somu mannalív.

Í eini grein, sum The Atlantic gav út, tekur Wilcox fyrst og fremst samanum gransking í, hvussu sambandið er ímillum ávíkavist pápar og mammur og teirra børn. “Fathers don’t mother,” sigur hann. Pápar eru pápar og mammur eru mammur. Kynsleiklutir eru í ein týdningarmiklan mun mentanarliga treytaðir. Men ikki bara. Verður hugsað generelt, og verður hædd tikin fyri undantøkum og fjølbroytni, so er tað ymiskt, hvat eyðkennir ávíkavist pápar og mammur. Pápar og mammur hava hvør í sínum lagi nakað serstakt at bjóða sínum børnum, og hetta er rótfest í teirra kyni.

Tað, sum serliga eyðkennir sambandið ímillum pápa og barn, er jalig øsing, spenningur og leikandi óvissa. Mammur eru róligari, og jaliga øsingin ger seg ikki galdandi í sama mun sum hjá pápunum. Pápar beistast meira við teirra børn, enn mammur gera, og hetta lærir tey – bæði synir og døtur – at skilja kropslig og kenslulig mørk á ein serligan hátt. Somuleiðis eggja pápar meira enn mammur børnum sínum at vága nakað, bjóða sær sjálvum av og at vera sjálvstøðug. Mammur leggja harafturímóti størri dent á tryggleika, og at børnini hava tað gott kensluliga. Pápar hugsa meir langtíðar, mammur stutttíðar. Í hesum sambandi vísir Wilcox á eina áhugaverda gransking, sum vísti, at tá ið foreldur læra síni børn at svimja, hava pápar lyndi til at standa aftan fyri barnið, so at barnið á ein hátt stendur einsamalt yvir fyri avbjóðingunum rundanum tað. Mammur stilla seg hinvegin oftari framman fyri barnið og søkja eygnasamband, so at barnið kann kenna seg tryggari.

Av tí at pápar vanliga eru størri og sterkari enn mammur, megna pápar betur enn mammur at verja síni børn frá kropsligum vandum og frá skaðiligari ávirkan sosialt. Fleiri granskarar vilja til dømis vera við, at tá ið talan er um gentur, sum gerast við barn í tannárunum, er høvuðstrupulleikin fráverandi pápar. Pápar hava sum heild lyndi til at vera strangari enn mammur og eru meira avgjørdir, tá teir aga síni børn. Mammur eru meira fleksiblar í sínum aga. Tað er sannlíkari, at tær royna at yvirtala síni børn í truplum støðum, serliga við støði í tí kensluliga.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Pápar og mammur eru ymisk, tí kynini eru ymisk – og tørvur er á báðum. Manglar annað, manglar nakað týdningarmikið og grundleggjandi í lívinum hjá einum barni.

Wilcox vísir á trý øki, har tað serstaka og jaliga, sum pápar geva sínum børnum, serliga kemur til sjóndar: í sambandi við lógarbrot, barnsburð og tunglyndi.

Betri sambandið er ímillum synir og pápar, minni eru sannlíkindini fyri, at hesir ungu mennirnir gerast lógbrótarar. Í granskingini, sum Wilcox sipar til, vórðu sambond góðskumett eftir, hvat børnini søgdu um umsorganina, ið tey kendu frá pápa sínum, samskiftið teirra millum og um góðskuna í sambandinum sum heild. Sannlíkindini fyri, at dreingir fóru at bróta lógina, vóru helvtina minni fyri dreingir við einum góðum sambandi við pápar sínar samanborið við dreingir, sum vuksu upp hjá eini stakari mammu ella høvdu eitt ringt samband við pápar sínar, sum annars vóru til staðar. Í granskingini varð hædd tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Pápar hava somuleiðis góða ávirkan á døtur sínar. Tær, ið hava eitt gott samband við pápa sín, eru í munandi minni vanda fyri at gerast við barn í tannárunum. Hugt varð eftir gentum, sum livdu saman við báðum foreldrum sínum og søgdu seg hava í øllum førum eitt miðalgott samband við pápan. Síðani varð hugt eftir teimum gentum, sum einans búðu saman við mammu sínari, og teimum, sum søgdu sambandið við pápa teirra vera vánaligt. Sannlíkindini hjá fyrra bólkinum av gentum fyri at gerast við barn í tannárunum vóru helvtina minni enn sannlíkindini hjá tí seinna.

Haraftrat hevur tað stóran týdning sálarheilsuliga at hava eitt gott samband við pápa sín. Sama úrslit sum við lógarbrotum og barnsburði ger seg galdandi í samband við tunglyndi. Tey 13 til 18 ára gomlu, sum høvdu eitt gott samband við pápa sín, upplivdu helvtina minni sannlíkindi fyri at fáa tunglyndi í mun til tey, sum bert búðu saman við mammu síni, ella tey, sum hóast tey búðu saman við báðum foreldrunum, høvdu eitt vánaligt samband við pápan. Hædd varð her tikin fyri aldri, húðaliti/fólkaslagi, útbúgvingarstøði hjá mammuni og húsarhaldsinntøku.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er.

Vísindaliga kunnu vit við vissu siga, at pápar hava eina serstaka, jaliga ávirkan á síni børn. Hetta er tó treytað av, at teir eru til staðar í teirra lívi, og at sambandið teirra millum er gott. Tá eru útlitini hjá hesum børnum væl betri. Eru páparnir hinvegin ikki til staðar, ella er sambandið vánaligt, versna útlitini samsvarandi. Pápar hava týdning. Tað hava teir, tí teir eru pápar. Teir hava nakað heilt serstakt at bjóða sínum børnum, júst tí teir eru pápar.

Hjúnabandið er tann stovnur, sum søguliga hevur bundið pápar og mammur saman sum mann og konu. Vísindini prógva, hvussu gott hugskot hetta er. Tað, at hjúnabandið sum stovnur minkar í tign og virðing, og at børn í vaksandi títtleika verða fødd uttan fyri hjúnabandsins karmar, er tí eitt ringt hugskot. Hetta er ein av teimum mongu avbjóðingum, sum hjúnabandið stendur yvir fyri í dagsins samfelag. Ein onnur avbjóðing – sum í veruleikanum er hin sama – er uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í hesum døgum: at kynsneutralisera hjúnabandið, so tvey av sama kyni kunnu giftast. Hetta er enn eitt stig á leiðini burtur frá hjúnabandsins tign og virðing. Burtur frá tí, at hjúnabandið er sjálvsagdi samanhangurin, sum børn verða fødd og uppald í. Her er vert at geva gætur, at í Føroyum hevur hjúnaband millum tvey av sama kyni, sambært Gallup, sín størsta stuðul millum tey, sum samliva, tvs. liva saman ógift. Hetta at broyta hjúnabandið og tað at velja hjúnabandið fullkomiliga frá tykist at vera partur av sama ráki.

Um kynsligi komplimentariteturin millum mann og konu verður tikin burtur úr hjúnabandsins allýsing, er reint logiskt einki grundarlag longur fyri at siga, at hjúnabandið snýr seg um nøring og barnauppaling. Siga vit tað, siga vit samstundis, at børn ikki hava tørv á og rætt til bæði síni foreldur. Týdningarmikli leikluturin, ið ein góður pápi spælir í lívinum hjá børnum sínum, verður sostatt settur til viks. Og tá verður alt samfelagið væl fátækari.

Børn hava rætt til síni foreldur

Published on by Admin

Í dag hevur barnarættindasáttmálin hjá ST 56 ára føðingardag. Tað var 20. novembur í 1959, at ST upprunaliga samtykti sáttmálan. Í 1993 kunngjørdi Føroya Løgting, at sáttmálin eisini var galdandi í Føroyum, og Føroyar gjørdust tá eitt av teimum 140 londunum í heiminum, sum hava skrivað undir sáttmálan.

Tað eru neyvan nógv mál, sum eru týdningarmiklari og meira grundleggjandi enn rættindini hjá børnum. Mahatma Ghandi segði, at stórleikin hjá eini tjóð er mettur eftir, hvussu hon fer við sínum veikastu borgarum. Dietrich Bonhoeffer tók undir við hesum, tá ið hann segði, at moralska royndin fyri eitt samfelag er, hvat tað ger fyri børn síni. Barnarættindasáttmálin hjá ST er ein ítøkiligur mátistokkur, sum stórleikin og moralurin – og kanska legitimiteturin yvirhøvur – hjá einum samfelag verða mátað eftir.

Grein 7 í barnarættindasáttmálanum ljóðar soleiðis:

“Barnið skal verða skrásett beint eftir føðing og skal frá føðing hava rætt til eitt navn, rætt til at fáa ríkisborgararætt og, í tann mun tað ber til, rætt til at kenna og verða ansað av sínum foreldrum.”

Rætt til at kenna og verða ansað av sínum foreldrum. Tí eitthvørt barn hevur tvey foreldur. Eina mammu og ein pápa. Sambært barnarættindasáttmálanum hava øll børn rætt til, í tann mun tað ber til, at kenna og verða ansað av hesum báðum persónunum.

Hjúnabandið hevur søguliga verið og er enn fyrsti og fremsti samfelagsligi stovnurin, sum verjir júst hesi barnarættindi. Hjúnabandið er tað, sum setur ein moralskan og løgfrøðisligan karm um náttúrligu kærleikseindina, sum undir bestu umstøðum skapar nýtt lív. Hjúnabandið er sostatt bæði har fyri forelskað vaksin og fyri elskað børn.

Tað er tí ein trupulleiki, tá ið eitt samfelag setur sær fyri at broyta hjúnabandið, so tað ikki longur skal umfata nøring og barnauppaling. Tá tænir hjúnabandið bert helvtini av sínum endamáli, og børn verða í ein avgerandi mun slept upp á fjall. Tað er júst hetta, sum uppskotið um at loyva samkyndum pørum at gerast hjún førir við sær.

Hetta er meir enn bara tað, at tryggi og støðufasti karmurin, sum hjúnabandið er, hvørvur. Tíverri fer tað longur enn tað. Tí eitt, sum neyðturviliga fylgir við, tá ið hjúnabandið verður broytt til at umfata samkynd parløg, er, at familjan sjálv verður broytt, og náttúrliga, biologiska sambandið ímillum foreldur og børn verður kvett av. Hetta hava vit sæð í fleiri av okkara grannalondum. Í Danmark, til dømis, hava samkynd rættindi til eftirgjørdan gitnað.

Tí, sjálvandi, samkynd pør kunnu ikki nørast. Frá náttúrunnar hond er tað ómøguligt. Ætla samkynd pør sær at stovna familjur, mugu onnur háttaløg tí brúkast. Trupulleikin er tó, at tá talan er um eftirgjørdan gitnað, so verður eitt barn gjørt meira ella minni foreldraleyst.

Í eftirgjørdum gitnaði, sum ikki nýtir egg og sáð frá tí parið, sum fær viðgerðina, verður biologiska sambandið ímillum barnið og antin mammu ella pápa tess kvett av. Uttan mun til um talan er um ein sáðgeva ella eina burðarmóður, so ger inntrivið seg sostatt inn á grundleggjandi rættin, sum øll børn hava at “kenna og verða ansað av sínum foreldrum”.

Í eini grein um evnið sigur amerikanski løgfrøðingurin Jeff Shafer soleiðis:

Við at broyta hjúnabandið má lógin eisini gera ymiskt annað: t.d. hálova tøkniligum og øðrum nýskapandi háttaløgum og harvið javnseta hesi við náttúrligu og relationellu tilgongdina. Tað merkir, at lógin má staðfesta, at bæði ættleiðing og tøknilig framleiðsla av børnum úr kyknum og kroppum, sum eru funnin uttan fyri parlagið hjá foreldrunum, eru vanlig – og ikki tragisk ella sjáldsom.

Víðari sigur hann:

So hugsjónin handan samkynt hjúnaband broytir ikki einans, hvat tað merkir at vera foreldur, men eisini, hvat tað merkir at vera barn. Tí sambært henni kemur eitt barn ikki inn í heimin við náttúrligum relatiónum til nøkur ávís menniskju, men hevur einans eitt umbýtissligt samband við persónarnar, sum hava ábyrgd av at heinta tað á onkran hátt. Einki barn í einum húsarhaldi hjá samkyndum hevur sín uppruna í parlagnum hjá makunum í húsinum. Hvørt tað einasta barn í slíkum umstøðum er rivið frá í minsta lagi einum av foreldrunum. Sambandið, sum barnið í hesum føri hevur mist við síni foreldur, er ikki tragiskt – tað er neyðturviligt og ein íborin partur av samkyndu heimsfatanini.

Óhugnaligi logikkurin, ið samkynda hugsjónin setur fram, forðar okkum yvirhøvur at fata, at foreldraleysa støðan hjá tí foreldraleysa barninum er nakað, ið er vert at syrgja yvir.

Tað, ið Shafer sigur um tað tragiska, er júst tað, sum hevur grundleggjandi týdning í hesum. Tá ið eitt hinskynt par ikki megnar at nørast, er tað tragiskt. Tað er nakað, sum órógvar náttúrligu gongdina. Okkurt er gingið galið, og tað, sum vanliga hendir, er ikki hent. Eftirgjørdur gitnaður, í tann mun viðgerðin umfatar sáð og egg hjá viðkomandi pari, er tá ein loysn upp á ein trupulleika. Man kann siga, at náttúrliga støðan verður endurstovnað. Tá ið eitt samkynt par hinvegin ikki nørist, er tað ikki tragiskt. Tí samkynd pør eru ikki náttúrliga før fyri at nørast. Einki er gingið galið, og tað, sum er hent, er tað, sum vanliga hendir. Eftirgjørdur gitnaður gongur í tí føri beinleiðis ímóti náttúrligu støðuni. Og heldur enn at loysa ein trupulleika, skapa hesi inntriv sín egna, sera álvarsama trupulleika.

Gerast samkynd hjúnabands- og familjurættindi lóglig í Føroyum, verður sambandið ímillum foreldur og børn lítilsgjørt og avskeplað.

Fyri mong, sum stuðla samkyndum hjúnabandi og eftirfylgjandi familjurættindum, umboðar lógfestingin av báðum viðurskiftum eitt veruligt moralskt framstig fyri samfelagið. Sambært hesi fatan er tað gott moralskt sæð, at samkynd sleppa at giftast og stovna eina familju við øllum tí, sum har til hoyrir. Men tað er hetta, sum er so óhugnaligt: Tá verður tað moralskt gott og normativt at gera børn foreldraleys. Tá verður saknurin, somu børn kenna eftir sínum náttúrligu foreldrum, kveistraður burtur, tí hann í besta føri er mistikin, og í ringasta føri skaðiligur fyri samkynda framgongd.

Øll børn hava rætt til síni foreldur. Hetta verður staðfest í barnarættindasáttmálanum, sum vit av røttum hátíðarhalda í dag. Men gerast samkynd hjúnabands- og familjurættindi lóglig í Føroyum, verður sambandið ímillum foreldur og børn lítilsgjørt og avskeplað.

Og hetta ger seg beinleiðis inn á rættindini hjá børnum.

Vaks upp hjá samkyndum: “Eingin í LGBT-rørsluni vil hoyra frá slíkum sum mær”

Published on by Admin

Í Avstralia, eins og í so at siga øllum vesturheiminum, er stórt kjak um hjúnabandið og spurningin, hvørt samkynd pør eisini av røttum eiga at sleppa at giftast. Í dag er tað einans siðbundna hjúnabandið, sum er lógligt í Avstralia. Tað er ikki lógligt at giftast við einum av sama kyni. Men kjakið fyri og ímóti er, ikki óvæntað, glóðheitt.

Ein av felagsskapunum, sum sigur ja til siðbundna hjúnabandið, er Australian Christian Lobby. ACL virkar fyri kristnum virðum í avstralska samfelagnum. Men tá ið felagsskapurin herfyri skipaði fyri einum tiltaki um siðbundna hjúnabandið, var tað ein ikki-kristin rødd, sum skaraði framúr.

20. august í ár hevði ACL bjóðað Ryan T. Anderson til Melbourne at halda fyrilestur um evnið, “Hvat ‘javnrættur’ kostar” (“The Cost of ‘Equality’”). Anderson er PhD í politiskari heimspeki og hevur skarað framúr seinastu árini í síni verju av siðbundna hjúnabandinum bæði í fyrilestrum, kjaki, bókum og í miðlum annars. Í sínum fyrilestri gjørdi Anderson tó nakað óvæntað. Hann bjóðaði eini ungari kvinnu, Millie Fontana, upp at greiða frá síni lívssøgu.

Millie Fontana vaks upp hjá tveimum mammum. Hon er eitt sokallað donorbarn. Onnur mamma hennara hevði fingið sáð frá einum manni, sum eftir sína “tænastu” ikki hevði nakað við dóttur sína at gera.

“Tá ið eg vaks upp, ynskti eg mær ein pápa,” greiðir Fontana frá. “Eg kendi innan í mær, at eg saknaði ein pápa, áðrenn eg yvirhøvur dugdi at seta orð á, hvat ein pápi var. Eg visti, at eg elskaði bæði míni foreldur, men eg dugdi ikki at seta fingur á, hvat tað var, eg saknaði innan í mær sjálvari. Tá ið eg byrjaði í skúla, eygleiddi eg kærleiksfulla sambandið, sum onnur børn høvdu við teirra pápar, og eg skilti, at eg manglaði nakað heilt serstakt.”

“Tá ið eg byrjaði í skúla, eygleiddi eg kærleiksfulla sambandið, sum onnur børn høvdu við teirra pápar, og eg skilti, at eg manglaði nakað heilt serstakt.”

Rótloysið, sum Fontana kendi innaní, elvdi til djúpar spurningar umframt atferðartrupulleikar.

“Sum barn hugdi eg í spegilin, og eg hugsaði við mær sjálvari: ‘Hvaðani fekk eg hesi grønu eyguni? Hvaðani fekk eg hesi persónseyðkennini, hesar gávurnar, sum hvørki av mínum foreldrum heima hevði?’ Svarið til tað er heilt einfalt, ‘Frá pápa mínum.’”

Men hetta svarið fekk hon ikki frá mammum sínum.

“Tað varð logið fyri mær ígjøgnum skúlaárini. Mær varð sagt, at eg ongan pápa hevði, ella at tey kanska ikki vistu, hvør hann var. Orsakað av hesum var tað ógvuliga torført fyri meg at finna ein støðufastan samleika. Og av tí sama ávirkaði tað mítt støðufesti nógv bæði kensluliga og atferðarliga.”

Ikki fyrr enn Millie Fontana var 11 ára gomul, slapp hon umsíðir at møta pápa sínum. Hon sigur, at hetta kanska var fyrstu ferð, at hon kendi støðufesti sum barn. Hon greiðir frá:

“Fyri fyrstu ferð nakrantíð sá eg, hvør eg var. Eg hugdi inn í eygu hansara og hugsaði, ‘Hatta er parturin av mær, sum manglaði.’ Ikki tí at eg hevði dagdroymt um at havt ein pápa, men tí eg kundi seta eitt andlit á tann, eg var. Tí eg kundi hyggja eftir einum, sum hevði eins stóra ábyrgd fyri, at eg var til. Eg kundi viðurkenna mín samleika grundað á hendan mannin. Hevði eg ikki havt møtt pápa mínum, stóð eg ikki her við tykkum í dag. Tí tað hevði ovurhondsstórar kensluligar fylgjur fyri meg, at eg ikki hevði hann í mínum lívi, sjálvt um eg var so ung, og tað skaddi mína menning.”

Tá ið Fontana lítur aftur á uppvøksturin, sær hon tað sum eina valdsgerð ímóti sær, at mammur hennara ikki vildu siga henni allan sannleikan um, hvør hon var, men bert valdu at siga tað, sum hóvaði teimum.

“Tá ið [mammur mínar] valdu einans at góðtaka og fortelja mær um ávísar partar av mínum samleika, tóku tær nakað frá mær. Meðan onnur børn kundu hyggja í spegilin og sameina ymisku lutirnar og siga, ‘Eg elski pápa mín og eg elski mammu mína,’ kundi eg ikki tað. Hvønn rætt høvdu míni foreldur til at velja ímillum, hvørjir partar av mær kundu góðtakast og avdúkast fyri mær?”

Tá ið mammur mínar valdu einans at góðtaka og fortelja mær um ávísar partar av mínum samleika, tóku tær nakað frá mær.

Millie Fontana er ikki kristin. Hon hevur ongan átrúnað yvirhøvur. Men hon berjist saman við kristnum, tí sambært henni eru tað einans tey kristnu, sum tosa um børn sum hana.

“Eg standi her fyri tykkum sum ein, ið er uppald gudleyst og uttan átrúnaðarligt tilknýti. Eg standi saman við teimum kristnu, tí higartil í hesum kjakinum eru tað einans tey kristnu, sum gera vart við tað, sum børn eru úti fyri. Higartil eru tað einans tey kristnu, sum hava roynt at sett ljóskastaran á søgur sum mína. Eingin í LGBT-rørsluni vil hoyra frá slíkum sum mær. Higartil hevur man bara hoyrt ‘Kærleiki er kærleiki!’ Vit eru ikki til.”

Samkynt hjúnaband og tað, at samkyndum verður givin rætturin at nørast á eftirgjørdan hátt, setur tørvin hjá børnum til síðis til frama fyri ynskini hjá vaksnum. Hetta ger Fontana greitt, tá ið hon sigur frá eini samtalu, hon hevði við aðra mammu sína.

“Mamma mín spurdi meg fyri nøkrum vikum síðani og segði: ‘Millie, hvat nú um eg og unnusta mín kundu giftast? Hvat nú um vit høvdu hatta støðufasta heimaumhvørvið, sum øll onnur hava?’ Eg svaraði sera einfalt við mínum egna spurningi. ‘Hvussu høvdu sálarfrøðingar kunnað hjálpt mær við mínum grundleggjandi trupulleika – at eg ongan pápa hevði – um tað var eitt slag av diskriminering at viðurkenna faðirloysi? Hvussu kundi nakar lækni viðgjørt meg, um hann fór at verða hóttur við stevning fyri tað?’ Mín spurningur varð møttur við tøgn.”

At enda mælir Millie Fontana til varsemi í sambandi við broytingar í hjúnabandslógini. Tørvur er á at lýsa málið út í æsir, og tí kann eingin rødd útihýsast í orðaskiftinum.

Eg standi saman við teimum kristnu, tí higartil í hesum kjakinum eru tað einans tey kristnu, sum gera vart við tað, sum børn eru úti fyri.

“Um hetta orðaskiftið ikki eisini rúmar øllum teimum, sum eru ald upp mammuleyst ella pápaleyst, og ikki steðgar við at leggja skomm á børn í mínari støðu fyri at stíga fram, kunnu vit ikki trýsta [samkynt] hjúnaband ígjøgnum. Tí menning hendir stigvíst. Og eg fari ikki at standa her og góðtaka eina munnkurv frá fólki, sum vilja siga mær, hvørjar av mínum kenslum kunnu góðtakast. Ella at eg eri ein ringur persónur, tí eg vildi hava ein pápa. Ella at eg ikki elski mammur mínar nóg nógv, tí eg vildi hava ein pápa.”

“Tað er nakað lort, og eg fari ikki at stuðla tí,” segði Fontana at enda.

Tá fór samankomna fjøldin í Cathedral Hall í Melbourne upp á føtur at klappa fyri djørvu ungu kvinnuni.

Hygg eftir øllum fyrilestrinum hjá Ryan T. Anderson her: