Tag: virðing

Ávaring úr Kanada: samkynt hjúnaband skerjir talu- og samvitskufrælsið

Published on by Admin

Í kjakinum um hjúnabandslógina hevur verið tosað nógv um, hvat ein ávísur samfelagsbólkur fer at fáa, um hjúnabandslógin verður broytt. Aktivistar, miðlar, politikkarar og onnur hava syrgt fyri, at hvørt mansbarn í Føroyum hevur fingið hetta við. Men lítið og onki hevur verið at hoyrt um, hvørjar avleiðingar ein broytt hjúnabandslóg fær fyri aðrar samfelagsbólkar.

[Tað] hevur verið tosað nógv um, hvat ein ávísur samfelagsbólkur fer at fáa, um hjúnabandslógin verður broytt… Men lítið og onki hevur verið at hoyrt um, hvørjar avleiðingar ein broytt hjúnabandslóg fær fyri aðrar samfelagsbólkar.

Og tó. Seinastu mánaðirnar hava einstakir politikkarar dittað sær at sett kritiskar spurningar, eftir at teir hava hugt út um landoddarnar fyri at vita, hvat hendir í teimum londum, sum hava broytt hjúnabandslógina. Kritisku spurningarnir hava kortini ikki fingið nakra jaliga móttøku. Ógrundaður ótti, siga summi. Onnur hava hug at flenna eftir hesum politikkarum, sum veruliga halda, at um samkynd sleppa at giftast, fær tað álvarsligar avleiðingar fyri okkara samfelag. Uppaftur onnur fara so langt sum at siga, at tað er tann beri óndskapur at seta slíkar kritiskar spurningar.

Tey “óttaleysu” áttu tó møguliga at verið eitt sindur meiri varin við sínum avgjørdu viðmerkingum og niðurstøðum. Fyri tað fyrsta hava Føroyar sum samfelag ongar royndir við samkyndum parløgum, ið eru skipað við lóg. Og fyri tað næsta sær tað ikki út til, at allir borgarar í teimum londum, sum vit samanbera okkum við (ein orðing, ið vit javnan hoyra í hesum døgum), sleppa so snikkaleysir, tá hjúnabandslógin er vorðin broytt. Eitt týðiligt dømi um hetta er Kanada.

Í 2005 gjørdist Kanada fjórða landið í heiminum, sum broytti hjúnabandslógina. At síggja til var einasta broytingin, at samkynd parløg vórðu viðurkend sum hjún. Men tað skuldi vísa seg, at broytingin fór at fáa umfatandi ávirkan á bæði lógir og mentan, tí ein nýggj fatan gjørdist galdandi í samfelagnum: samkynd parløg samsvara fult og heilt við siðbundna hjúnabandið, og tí má samkynt hjúnaband metast javnt við siðbundna hjúnabandið bæði í lóg og samfelagi annars. Hetta skuldi verið sjálvsagt.

At síggja til var einasta broytingin, at samkynd parløg vórðu viðurkend sum hjún. Men tað skuldi vísa seg, at broytingin fór at fáa umfatandi ávirkan á bæði lógir og mentan…

Ein natúrlig fylgja av hesum er at halda, at tey, sum ikki taka undir við nýggju fatanini, bert grunda sína áskoðan á trongskygni og illvild móti samkyndum. Tað er ongin annar møguleiki. Tí verða allar útsagnir, sum eru í stríð við samkynt hjúnaband, bólkaðar sum hatur móti einum minnilutabólki. Og einhvør skynsom frágreiðing – t.d. at man metir siðbundna hjúnabandið vera best fyri børnini, tí at hesin stovnur varðveitir teirra biologiska samband við mammu, pápa, systkin, ommur og abbar – verður víst aftur sum óerlig og villleiðandi undanførsla.[1]

Tá ein er sannførdur um, at mótstøða mótvegis samkyndum hjúnabandi ikki er annað enn trongskygni og hatur, gerst tað trupult at góðtaka, at henda mótstøða ikki verður køvd. Í Kanada endaði tað tí við, at treytirnar fyri at taka lut í samfelagnum broyttust skjótt.

Tey fyrstu at kenna sviðan av nýggju lógunum vóru tey, sum skuldu taka sær av borgarligum vígslum. Fleiri kanadiskir landspartar noktaðu at geva embætisfólkum samvitskufrælsi, soleiðis at tey kundu sleppa undan at gifta samkynd. Í staðin varð sett sum krav, at hesi, sum ikki kundu taka undir við nýggju fatanini, søgdu seg úr starvi.[2] Samstundis fingu trúarfelagsskapir, t.d. Knights of Columbus, bót fyri at nokta at leiga høli út til veitslu í sambandi við giftarmál.[3]

Hetta vóru bert fá dømi (fleiri eru ávegis í komandi greinum). Kortini siga tey meira um møguligar sosialar avleiðingar, enn uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í løtuni, sigur okkum. Í uppskotinum verður bert ein sosial avleiðing nevnd, og hon er sjálvandi jalig. At uppskotið ikki nevnir fleiri avleiðingar má vera grundað á antin (1) manglandi vitan, (2) manglandi virðing fyri teimum, sum fáa trupulleikar av broytingini, (3) manglandi ærligheit ella (4) eina blanding av øllum trimum.

Allir hesir møguleikar eru ein hóttan ímóti okkara fólkaræði og bróta niður okkara álit á politisku skipanina. Men serliga eru 2-4 vandamiklir, tí teir eru tilvitaðir. Vónandi er tað tí manglandi vitan, sum er orsøkin til, at uppskotið ikki inniheldur nakra lýsing av øllum teimum sosialu trupulleikunum, sum ein broytt hjúnabandslóg kann føra við sær. Manglandi vitan er jú ein ærlig søk, og tá nýggj vitan kemur fram, má málið viðgerast samsvarandi.

Óteljandi dømi eru um sosialar avleiðingar. Vit skulu bert eygleiða, hvat er hent í teimum londum, sum hava gjørt kyn óviðkomandi fyri hjúnabandið.

Óteljandi dømi eru um sosialar avleiðingar. Vit skulu bert eygleiða, hvat er hent í teimum londum, sum hava gjørt kyn óviðkomandi fyri hjúnabandið. Tá kunnu vit gera eina rímiliga grundaða forsøgn um, hvørjar avleiðingar fara at merkja føroyska samfelagið, um Løgtingið atkvøður fyri at broyta ta grundleggjandi institutiónina, sum hjúnabandið er. Skerjing av talu- og samvitskufrælsinum er ein sannlík framtíðarstøða. Tá er lítið vunnið, og grundleggjandi partar av fólkaræðinum eru ofraðir. Spyr bara kanadiskar borgarar, sum ikki taka undir við samkyndum hjúnabandi.

 

[1] Sí t.d. viðmerkingarnar hjá LaForme, dómara, í Halpern v. Canada (AG), 2002 CanLII 49633 (On SC), paras. 242-43.

[2] Sí t.d. Saskatchewan: Marriage Commissioners Appointed Under the Marriage Act (Re), 2011 SKCA 3.

[3] Smith and Chymyshyn v. Knights of Columbus and others, 2005 BCHRT 544.

“Tú ert homofob!” – ein ólogisk og skeiv ákæra

Published on by Admin2 viðmerkingar

Hjúnabandslógin hevur verið eitt serliga heitt evni í Føroyum í seinastuni. Í kjakinum hava forsprákarar fyri broyting javnan nýtt orðið “homofobar” um tey, sum hava siđbundnu áskođanina á hjúnabandið. Hetta hava vit sæð á Facebook, á ymiskum heimasíðum og enntá í bæði útvarps- og sjónvarpssendingum hjá KVF. Tað tykist vera heilt í lagi at tosa soleiðis um onnur. Men hvat er hetta fyri retorikkur, sum so týðiliga vísir manglandi virðing fyri øðrvísi meiningum?

Dr. Gary Colwell, ið er professari emeritus í heimspeki á universiteti í Kanada, skrivaði fyri nøkrum árum síðani eina kritiska grein í Journal of Applied Philosophy við heitinum Turning the Tables with “Homophobia”. Colwell hevði hugt eftir akademiskum greinum, ið snúðu seg um homofobi, men ongastaðni var nøkur greið lýsing av, hvat homofobi var fyri nakað. Og heldur ikki var nøkur grundgeving fyri, hví øll tey, sum ikki tóku undir við samkyndari lívsførslu, ikki kundu vera annað enn homofobar.

Hesin framferðarháttur er ein retoriskur taktikkur, sum hevur megnað at forðað etiska kjakinum um samkynda lívsførslu.

Hesin framferðarháttur er ein retoriskur taktikkur, sum hevur megnað at forðað etiska kjakinum um samkynda lívsførslu. Ógvusliga ákæran, “Tú ert homofob!”, hevur skelkað so mong menniskju – eisini heimspekingar – at sjálvt undirvísarar á universitetum skelva við tankan um at vera stemplaðir sum homofobar. Úrslitið er, at onki veruligt orðaskifti hevur verið um samkynda lívsførslu og rættindi. Í universitetsheiminum er tað vorðið tagt burtur. Alt bendir á, at hetta sera týdningarmikla og ógvuliga umstrídda evnið verður avgjørt við skemdarorðum og trýsti, av bæði kensluligum og sosialum slag – og ikki við sakligum og nøktandi orðaskifti. Og tað er álvarsamt – ikki minst í einum fólkaræði.

Colwell vísir á, at ákæran, “øll, sum ikki taka undir við samkyndari lívsførslu, eru homofobar”, er bæði ólogisk og skeiv. Grundgevingin fyri ákæruni er soleiðis uppbygd:

        1. Allur kritikkur mótvegis samkyndari lívsførslu er homofobiskur.

        2. At vera homofobiskur er sjúkligt.

        3. Øll tey, sum kritisera samkynda lívsførslu, eru sjúklig, ella

        3.1 Tað, sum kritikkararnir eru, er sjúkligt, ella

        3.2 Tað, sum kritikkararnir líða undir (eini fobi), er sjúkligt.

Henda grundgeving hevur góðan bygnað, men spurningurin er, um hon logiskt hongur saman. Er fyrsta fortreytin sonn? Um vit skulu kunna meta um tað, so mugu vit vita, hvat “homofobi” er fyri nakað. Fyri tað fyrsta eru fólk, sum líða undir eini fobi, sjúkliga upptikin av henni. Fyri tað næsta ger ein fobi fólk so óttafull, at tey nærum gerast lamin og ikki megna at reagera á skilagóðan hátt. Í grundini bera fobisk fólk ótta fyri nøkrum, sum tey í veruleikanum ikki eiga at bera ótta fyri.

Hóast veruligir homofobar uttan iva finnast, so skuldi tað longu verið greitt, at fyrsta fortreyt er ósonn. Hetta líkist meiri eini ákæru, sum flest fólk áttu at hildið verið tápuliga. At tey ikki gera tað, er ein greið áminning um, hvussu sterka ávirkan hetta nógv misnýtta orðið hevur á fólk.

Ákæran byggir í grundini á tríggjar villur, ið hava verið nýttar sum verjumekanismur við góðum úrslitum.

Ákæran byggir í grundini á tríggjar villur, ið hava verið nýttar sum verjumekanismur við góðum úrslitum. Fyrsta villan er tað, sum Colwell nevnir “Turning the Tables”. Hetta er ein undanførsluteknikkur. Tá onkur t.d. finnist at samkyndari lívsførslu, verður kritikkurin ikki svaraður. Í staðin verður lopið á kritikkaran við ákæruni, “Tú ert homofob!” Við hesum retoriska snildi roynir tann, sum verjir samkynda lívsførslu, at flyta fokus frá lívsførsluni, sum verður kritiserað, og yvir á tann, sum kritiserar. Farið verður eftir manninum, ikki bóltinum. Og við at kalla kritikkaran “homofob” verður roynt at vísa øðrum, hvussu langt úti hann er, av tí at hann hugsar soleiðis um samkynda lívsførslu. Við hesum teknikki gera aktivistar tað ógjørligt at kritisera samkynda lívsførslu, tí allir kritikkarar verða stemplaðir sum sjúkligir – og teir mugu enntá fáa hjálp til at hugsa rætt um hesi viðurskifti.

Við hesum teknikki gera aktivistar tað ógjørligt at kritisera samkynda lívsførslu, tí allir kritikkarar verða stemplaðir sum sjúkligir.

Næsta villan snýr seg um ullintu nýtsluna av orðinum“homofobi”, tí orðið verður nýtt við einum alt ov breiðum týdningi. Tað rúmar jú ikki bert sálarliga fyribrigdinum, fobi, sum tað verður lýst omanfyri. Orðið verður eisini nýtt um vanligt varsemi og enntá allar hugsanir, sum fólk kunnu hava mótvegis samkyndari lívsførslu. Tað, sum annars hevði fingið loyvið til at staðið sum væl grundaður kritikkur, verður fangað í nótini hjá hesi elastisku fatan av homofobi. Henda fatan vil haraftrat vera við, at alt, sum hon fangar, hevur sín uppruna í sjúkliga sinninum hjá kritikkaranum.

Undir øllum hesum liggur tann triðja villan, sum er at taka svarið sum givið, áðrenn kritikkurin kemur. Forsprákarar fyri samkyndari lívsførslu tykjast vera so sannførdir, at teir “vita” frammanundan, at allur kritikkur er skeivur uttan undantak. Kritikkurin má tí hava sín uppruna í skeiva hugsanarháttinum ella sjúkliga sinninum hjá kritikkaranum. Og av tí at man “veit”, at rótin til trupulleikan er at finna í sinnisstøðuni hjá kritikkaranum, so velur man at leypa á hana við at kalla kritikkaran “homofob”. Við hesi “vitan” kunnu øll øðrvísi sjónarmið tí fangast av hesi víðkaðu fatan av “homofobi” og tveitast aftur eftir kritikkaranum við eini kenslu av rættvísari vreiði. Kritiskur hugsanarháttur verður sostatt harðliga steðgaður, áðrenn hann megnar at koma í gongd.

Spurningur má setast við, um føroysku forsprákararnir nýta retorikkin tilvitað, ella um teir ókritiskt hava tikið hann til sín.

Av tí at hetta neiliga fyribrigdið er komið úr útlondum, má spurningur setast við, um føroysku forsprákararnir nýta retorikkin tilvitað, ella um teir ókritiskt hava tikið hann til sín. Vónandi eru føroyingar tó samdir um, at í kjakinum um hjúnabandslógina komandi tíðina mugu forsprákarar fyri broyting gevast við at nýta henda ólogiska og skeiva retorikk. Ein øðrvísi meining er jú als ikki tað sama sum homofobi. Og í einum fólkaræði, har talu- og skrivifrælsi er eitt av grundvirðunum, má tað vera loyvt at hava kritiskar spurningar um eitthvørt. Bert við kritiskari viðgerð fáa vit haldgóðar loysnir – ikki minst viðvíkjandi hjúnabandslógini. Tí eitt er vist: hjúnabandslógin er ikki nakað einfalt mál, hóast forsprákarar royna at siga okkum tað.

Talufrælsi – eisini tá vit tosa um hjúnabandslógina

Published on by Admin

“Ein og hvør hevur rætt til talufrælsi.” (Evropeiski mannarættindasáttmálin, § 10)

Mikumorgunin 7. januar 2015 stendur uttan iva eftir í minninum hjá flestu føroyingum. Henda morgun varð redaktiónin hjá franska satirublaðnum, Charlie Hebdo, fyri yvirgangsálopi. 12 fólk doyðu, og fleiri onnur vórðu særd. Al-Qaeda átók sær ábyrgdina av yvirgangsálopinum. Orsøkin til álopið var at finna í islamkritiska hugburðinum hjá satirublaðnum, sum nøkur ár frammanundan endurprentaði víðagitnu tekningarnar av Muhammed profeti, umframt at blaðið regluliga gav út sínar egnu tekningar av honum.

Næstu dagarnar vóru miðlarnir á tremur við tíðindum úr Fraklandi. Milliónir av fólkum – teirra millum føroyingar – tóku slagorðið Je suis Charlie (“Eg eri Charlie”) til sín, og harvið vístu tey virðing fyri og samkenslu við teimum, ið lótu lív fyri talufrælsið.

Heima í Føroyum ávirkaði sorgarleikurin nógv. KVF gjørdi nógv burturúr við bæði at senda eitt tíðindafólk til París og at gera eykasendingar um evnið. Í Degi & Viku segði ein nevndarlimur í Føroysk Miðlafólk, at “Myndugleikarnir mugu geva talu- og skrivifrælsinum so góðar umstøður, sum til ber. Verja og hjúkla um tað so væl, sum til ber. Og allastaðni royna ikki at avmarka tað,” tí, sum hann segði, “Hetta er eitt virði í okkara fólkaræði.”

Tey, sum eru ímóti at broyta hjúnabandslógina, verða ofta skýrd trongskygd, homofobisk og mannahatsk.

Hóast føroysku miðlarnir og mong onnur leggja so stóran dent á talu- og skrivifrælsið, so kann ein kortini seta spurnartekin við, um føroyingar í veruleikanum eru fyri talu- og skrivifrælsi í verki. Hóast støðan í Føroyum sjálvandi er nógv øðrvísi enn tað, sum hendi í París, so tykist tó mangan, at fólk ikki rúma meiningum hjá øðrum, og serliga tá ið trupul og kensluborin evni verða tikin fram. Besta dømið man vera, tá ið prátið fellur á okkurt, sum hevur við samkynd at gera og í hesum døgum serliga spurningin um at broyta hjúnabandslógina.

Inntil miðskeiðis í 90’unum vóru føroyingar mest sum samdir um, at sjálvandi skuldu samkynd ikki hava møguleika at giftast ella skrásetast í parlagi. Men í dag, gott 20 ár seinni, kann tað vera so mikið trupult at hava hesa meining, at fá tora at úttala seg alment. Ákoyringarnar frá í øllum førum nøkrum av teimum, sum eru fyri samkyndum lívsstíli, eru jú nógvar og mangan ljótar. Tey, sum eru ímóti at broyta hjúnabandslógina, verða ofta skýrd trongskygd, homofobisk og mannahatsk. Her má tó leggjast aftrat, at nøkur av hesum seinnu eisini kunnu brúka orð og setningar mótvegis samkyndum, sum høvdu verið betri ósøgd.

Hvat er hent? Hvussu ber tað til, at vit í dag á tí einu síðuni – næstan í tráð við tað, sum Voltaire segði: “Eg eri ósamdur við tær, men eg vil doyggja fyri tín rætt at siga tína meining” – leggja ógvuliga stóran dent á talu- og skrivifrælsið, meðan vit samstundis kalla tey, sum vit eru ósamd við, fyri bæði eitt og annað og harvið í grundini hótta tey til at tiga?

Hvar er talufrælsið í okkara fólkaræði? Hvar er virðingin fyri øðrvísi sjónarmiðum?

Fyri at taka eitt ítøkiligt dømi um støðuna í Føroyum nýtist einum bert at hugsa um alt kjakið og øsingina, sum stóðst av bønartiltakinum á Vaglinum 29. august. Hóast hjúnabandið bert var ein lítil partur av bønarskránni, so var tað hetta, sum festi eld í millum føroyingar. Onkur valdi enntá at gera eina samanbering millum hetta tiltak, sum er ein grundlógartryggjaður rættur, og fríggjadagsbønina hjá prestastýrinum í Iran. Júst hvussu hetta skuldi skiljast, er ikki heilt greitt, men kortini er tað ein snildur máti at fáa fólk at lata vera við at siga sína meining. Tí hvør ynskir at verða samanborin við muslimsku leiðararnar í Iran, sum bæði pína og avrætta tey, sum trúgva nakað annað enn teir?

Her verða vit noydd at spyrja: hvar er talufrælsið í okkara fólkaræði? Hvar er virðingin fyri øðrvísi sjónarmiðum? Hevði tað ikki verið betri, um Føroyar vóru rúmligari? Og at føroyingar, tá ósemja er um okkurt, viðgjørdu øðrvísi sjónarmið við virðing heldur enn við at niðurgera og køva tey? Og munnu vit øll ikki av hjarta vilja Føroyum tað besta, hóast vit eru ósamd um nøkur týðandi og kensluborin mál?

Svarið er nokk jú. Latið okkum tí geva talufrælsinum sítt rætta pláss í okkara samfelagskjaki, eisini tá vit tosa um hjúnabandslógina.