Tag: hjúnabandslógin

Ávaring úr Kanada: samkynt hjúnaband skerjir talu- og samvitskufrælsið

Published on by Admin

Í kjakinum um hjúnabandslógina hevur verið tosað nógv um, hvat ein ávísur samfelagsbólkur fer at fáa, um hjúnabandslógin verður broytt. Aktivistar, miðlar, politikkarar og onnur hava syrgt fyri, at hvørt mansbarn í Føroyum hevur fingið hetta við. Men lítið og onki hevur verið at hoyrt um, hvørjar avleiðingar ein broytt hjúnabandslóg fær fyri aðrar samfelagsbólkar.

[Tað] hevur verið tosað nógv um, hvat ein ávísur samfelagsbólkur fer at fáa, um hjúnabandslógin verður broytt… Men lítið og onki hevur verið at hoyrt um, hvørjar avleiðingar ein broytt hjúnabandslóg fær fyri aðrar samfelagsbólkar.

Og tó. Seinastu mánaðirnar hava einstakir politikkarar dittað sær at sett kritiskar spurningar, eftir at teir hava hugt út um landoddarnar fyri at vita, hvat hendir í teimum londum, sum hava broytt hjúnabandslógina. Kritisku spurningarnir hava kortini ikki fingið nakra jaliga móttøku. Ógrundaður ótti, siga summi. Onnur hava hug at flenna eftir hesum politikkarum, sum veruliga halda, at um samkynd sleppa at giftast, fær tað álvarsligar avleiðingar fyri okkara samfelag. Uppaftur onnur fara so langt sum at siga, at tað er tann beri óndskapur at seta slíkar kritiskar spurningar.

Tey “óttaleysu” áttu tó møguliga at verið eitt sindur meiri varin við sínum avgjørdu viðmerkingum og niðurstøðum. Fyri tað fyrsta hava Føroyar sum samfelag ongar royndir við samkyndum parløgum, ið eru skipað við lóg. Og fyri tað næsta sær tað ikki út til, at allir borgarar í teimum londum, sum vit samanbera okkum við (ein orðing, ið vit javnan hoyra í hesum døgum), sleppa so snikkaleysir, tá hjúnabandslógin er vorðin broytt. Eitt týðiligt dømi um hetta er Kanada.

Í 2005 gjørdist Kanada fjórða landið í heiminum, sum broytti hjúnabandslógina. At síggja til var einasta broytingin, at samkynd parløg vórðu viðurkend sum hjún. Men tað skuldi vísa seg, at broytingin fór at fáa umfatandi ávirkan á bæði lógir og mentan, tí ein nýggj fatan gjørdist galdandi í samfelagnum: samkynd parløg samsvara fult og heilt við siðbundna hjúnabandið, og tí má samkynt hjúnaband metast javnt við siðbundna hjúnabandið bæði í lóg og samfelagi annars. Hetta skuldi verið sjálvsagt.

At síggja til var einasta broytingin, at samkynd parløg vórðu viðurkend sum hjún. Men tað skuldi vísa seg, at broytingin fór at fáa umfatandi ávirkan á bæði lógir og mentan…

Ein natúrlig fylgja av hesum er at halda, at tey, sum ikki taka undir við nýggju fatanini, bert grunda sína áskoðan á trongskygni og illvild móti samkyndum. Tað er ongin annar møguleiki. Tí verða allar útsagnir, sum eru í stríð við samkynt hjúnaband, bólkaðar sum hatur móti einum minnilutabólki. Og einhvør skynsom frágreiðing – t.d. at man metir siðbundna hjúnabandið vera best fyri børnini, tí at hesin stovnur varðveitir teirra biologiska samband við mammu, pápa, systkin, ommur og abbar – verður víst aftur sum óerlig og villleiðandi undanførsla.[1]

Tá ein er sannførdur um, at mótstøða mótvegis samkyndum hjúnabandi ikki er annað enn trongskygni og hatur, gerst tað trupult at góðtaka, at henda mótstøða ikki verður køvd. Í Kanada endaði tað tí við, at treytirnar fyri at taka lut í samfelagnum broyttust skjótt.

Tey fyrstu at kenna sviðan av nýggju lógunum vóru tey, sum skuldu taka sær av borgarligum vígslum. Fleiri kanadiskir landspartar noktaðu at geva embætisfólkum samvitskufrælsi, soleiðis at tey kundu sleppa undan at gifta samkynd. Í staðin varð sett sum krav, at hesi, sum ikki kundu taka undir við nýggju fatanini, søgdu seg úr starvi.[2] Samstundis fingu trúarfelagsskapir, t.d. Knights of Columbus, bót fyri at nokta at leiga høli út til veitslu í sambandi við giftarmál.[3]

Hetta vóru bert fá dømi (fleiri eru ávegis í komandi greinum). Kortini siga tey meira um møguligar sosialar avleiðingar, enn uppskotið, sum okkara politikkarar viðgera í løtuni, sigur okkum. Í uppskotinum verður bert ein sosial avleiðing nevnd, og hon er sjálvandi jalig. At uppskotið ikki nevnir fleiri avleiðingar má vera grundað á antin (1) manglandi vitan, (2) manglandi virðing fyri teimum, sum fáa trupulleikar av broytingini, (3) manglandi ærligheit ella (4) eina blanding av øllum trimum.

Allir hesir møguleikar eru ein hóttan ímóti okkara fólkaræði og bróta niður okkara álit á politisku skipanina. Men serliga eru 2-4 vandamiklir, tí teir eru tilvitaðir. Vónandi er tað tí manglandi vitan, sum er orsøkin til, at uppskotið ikki inniheldur nakra lýsing av øllum teimum sosialu trupulleikunum, sum ein broytt hjúnabandslóg kann føra við sær. Manglandi vitan er jú ein ærlig søk, og tá nýggj vitan kemur fram, má málið viðgerast samsvarandi.

Óteljandi dømi eru um sosialar avleiðingar. Vit skulu bert eygleiða, hvat er hent í teimum londum, sum hava gjørt kyn óviðkomandi fyri hjúnabandið.

Óteljandi dømi eru um sosialar avleiðingar. Vit skulu bert eygleiða, hvat er hent í teimum londum, sum hava gjørt kyn óviðkomandi fyri hjúnabandið. Tá kunnu vit gera eina rímiliga grundaða forsøgn um, hvørjar avleiðingar fara at merkja føroyska samfelagið, um Løgtingið atkvøður fyri at broyta ta grundleggjandi institutiónina, sum hjúnabandið er. Skerjing av talu- og samvitskufrælsinum er ein sannlík framtíðarstøða. Tá er lítið vunnið, og grundleggjandi partar av fólkaræðinum eru ofraðir. Spyr bara kanadiskar borgarar, sum ikki taka undir við samkyndum hjúnabandi.

 

[1] Sí t.d. viðmerkingarnar hjá LaForme, dómara, í Halpern v. Canada (AG), 2002 CanLII 49633 (On SC), paras. 242-43.

[2] Sí t.d. Saskatchewan: Marriage Commissioners Appointed Under the Marriage Act (Re), 2011 SKCA 3.

[3] Smith and Chymyshyn v. Knights of Columbus and others, 2005 BCHRT 544.

Framløga til hoyring í Trivnaðarnevndini

Published on by Admin

Hin 19. januar 2016 vórðu umboð fyri Ja til hjúnabandið boðin í Trivnaðarnevndina í Løgtinginum, har uppskotið um at broyta hjúnabandslógina, so at tvey av sama kyni kunnu giftast, varð viðgjørt. Hetta er tað, vit løgdu fram. Ávísir smálutir eru broyttir fyri at verja samleikan hjá fólki.

Góðan morgun!

Eg eiti Arni Zachariassen, og hetta er Helgi Abrahamsen, og vit umboða felagsskapin Ja til hjúnabandið.

Eg vil fyrst av øllum hjartaliga takka tykkum fyri hendan møguleikan. Tað er ein heiður at tosa við tykkum, okkara fólkavaldu, um hendan týdningarmikla spurningin. Tað eru vit í felagsskapinum ógvuliga takksom fyri.

Ja til hjúnabandið er ein lítil felagsskapur, sum varð stovnaður í august mánaði síðsta ár. Okkara endamál er at verja hjúnabandið og verja familjuna ímóti hugskotum, trýstum, kanska man kann siga álopum, sum vit meta hótta hendan virðismikla stovnin. Vit hava til endamáls at luttaka í almenna kjakinum og føra argument fram, ið stuðla hjúnabandinum og familjuni, og vit sikta eftir at gera tað á ein skynsaman og virðiligan hátt.

Vit hava eina heimasíðu og eina síðu á Facebook, har vit rímiliga javnan leggja greinar og annað tilfar út og samskifta við fólk. Vit hava eisini skipað fyri onkrum tiltaki og onkrari vitjan úr útlondum. Og so tosa vit við trivnaðarnevndir, tá ið høvið býðst.

Tað, sum eg vil tosa um í morgun er, hví vit meta, at uppskotið, sum er lagt fram fyri tingið um at broyta hjúnabandslógina, so at fólk av sama kyni kunnu giftast við hvørjum øðrum, ikki er eitt gott hugskot. Hetta er Trivnaðarnevndin, og eg má viðganga, at eg varð eitt sindur kløkkur, tá ið eg las uppskotið upprunaliga og sá, hvussu lítið pláss varð brúkt upp á at lýsa, hvørjar avleiðingarnar, ið lógarbroytingin varð mett at hava við sær. Kanska veit eg ikki nóg nógv um politikk og um lógarsmíð, men man skuldi trúð, at praktisku avleiðingarnar av einum lógaruppskoti vóru tað týdningarmesta, man tók atlit til. Og at tá ið man gjørdi lógir, so kannaði man sum fólkavaldur, hvat fólkið sigur um júst tann spurningin. Men tað er sjálvandi gleðiligt, at vit kunnu koma saman nú á henda hátt og tosa um tað.

Hjúnabandið er grundað á menniskjaliga veruleikan ella sannleikan, at vit náttúrliga eru orienterað ímóti at koma saman at nørast og vaksa í tali.

Fyri at svara spurninginum, so vil eg fyrst av øllum siga, at vit halda hjúnabandið vera ein hin týdningarmesta og mest grundleggjandi stovnin í einum samfelag. Hjúnabandið er tann juridiski og sivil-etiski stovnurin, sum eksisterar í okkara lógum, men eisini í okkara høvdi, okkara kollektivu tilvitsku, og okkara dagligu og søguligu praksis. Hesin stovnur setur ein bindandi karm rundanum familjulívið. Hjúnabandið er, við øðrum orðum, ein náttúrligur stovnur. Tí er tað, at mentanir og samfeløg kring allan heimin hava funnið upp á hjúnabandið ferð eftir ferð upp ígjøgnum søguna. Ella, um man skal vera tekniskt korrektur, so vildi eg sagt, at samfeløg ikki finna upp á hjúnabandið, men finna út av tí. Samfeløg skapa ikki hjúnabandið – samfeløg viðurkenna hjúnabandið. Orsøkin er, at hjúnabandið er grundað á menniskjaliga veruleikan ella sannleikan, at vit náttúrliga eru orienterað ímóti at koma saman at nørast og vaksa í tali, sum tað stendur skrivað. Man kann við øðrum orðum siga, at hjúnabandið er ein heildarumfatandi eind. Tað umfatar kærleikan ímillum mann og konu og tað samlív, ið tvey, sum elskað hvørt annað, náttúrliga vilja ganga inní saman og hava í felag. Tað umfatar eisini tað lív, sum – um alt riggar soleiðis, sum tað skal – náttúrliga spyrst burtur úr hesum kærleika og hesum samlívi. Samstundis umfatar tað eisini kærleikan, ið er ímillum foreldur og børn, og børn og foreldur. Soleiðis umboðar og grundfestir hjúnabandið tryggar og haldgóðar karmar rundanum grundleggjandi samfelagseindina, sum familjan er. Í hjúnabandinum verða kallkyn og kvennkyn sameind, maður og kona sameind, pápi og móðir sameind, alt við tí yvirskipaða endamáli at tryggja allarbestu korini yvirhøvur til tað lív, sum henda sameining náttúrliga skapar. Hjúnabandið halgar tískil í ein týdningarmiklan mun kærleiksfulla sambandið og tilknýtið ímillum foreldur og børn.

Eg eri nóg heppin at hava upplivað eitt gott familjulív sum barn. Eg vaks upp í einum tryggum, stabilum og góðum heimi, har límið, sum helt øllum saman, var kærleikin ímillum mammu og pápa mín. Ein kærleiki, sum varð úttryktur, viðurkendur og hátíðarhildin í formella hjúnabandslyftinum, sum tey høvdu givið hvørjum øðrum, og sum tey hildu seg til í viðgangi og mótgangi. Tey eru tann størsti íblásturin hjá mær, tá eg nú royni at vera besti maðurin, sum eg kann vera fyri mína konu, og í ein týdningarmiklan mun soleiðis at vera besti pápin, sum eg kann vera fyri okkara børn.

Í hjúnabandinum verða kallkyn og kvennkyn sameind, maður og kona sameind, pápi og móðir sameind, alt við tí yvirskipaða endamáli at tryggja allarbestu korini yvirhøvur til tað lív, sum henda sameining náttúrliga skapar.

Hinvegin, so kenni eg eisini skuggasíðuna av hesum. Í mínum dagliga lívi og arbeiði komi eg bæði í samband við og inná menniskju, sum hava tað torført. Ein felagsnevnari fyri ein meiriluta av teimum er ein torførur barndómur. Og okkara familjukor – tær umstøður, sum vit uppliva sum børn – hava ótrúliga stóran týdning. Ikki øll eru so heppin at sleppa at uppliva góð barnaár. Ring familjukor hava við sær eitt niðursett mótstøðuføri yvir fyri lívsins avbjóðingum og kann í summum førum skapa eina so mikið svára pínu í sálini, at menniskju hava torført við at yvirliva. Tað vil ikki siga, at øll, sum hava góð familjukor, klára seg væl, og at øll, sum hava minni góð familjukor, klára seg illa. Men tað er soleiðis, at okkara upplivingar og okkara umstøður í uppvøkstrinum hava stóran týdning fyri, hvussu vit klára okkum, og hvussu vit handfara lívið.

Tað, sum vit í Ja til hjúnabandið óttast fyri, tá ið tað snýr seg um uppskotið um at loyva tveimum av sama kyni at giftast, er, at hetta ger upp við kynsliga komplimentaritetin, sum higartil hevur verið ein definerandi og sjálvsagdur partur av hjúnabandinum. Hetta at kvinnur og menn eru ymisk, men koma saman og gerast eitt og gerast meir í hjúnabandinum. Hesin kynsligi komplimentaritetur liggur, sjálvandi, sum grundarlag fyri allari nøring. Tað skal ein maður og ein kvinna til at fáa eitt barn. Ikki tykkum at siga, so er eingin annar máti enn hesin. Sjálvt um vit tosa hátøkniliga um eftirgjørdan gitnað og alt møguligt, so er enn talan um eina ávísa kyknu frá eini kvinnu og eina ávísa kyknu frá einum manni. Taka vit kynsliga komplimentaritetin úr alment galdandi definitiónini av hjúnabandinum, so hava vit reint logiskt einki grundarlag longur fyri at siga, at hjúnabandið í ein neyðturviligan mun snýr seg um nøring og um barnauppaling. Tað vil siga, at hjúnabandið ikki longur fer at snúgva seg um familjuna. Tað fer ikki longur at snúgva seg um at veita børnum trygg, støðuføst og góð kor. Tað fer at snúgva seg um – og bert at snúgva seg um – ynskini, áhugamálini og romantisku kenslurnar hjá vaksnum fólkum. Meðan hjúnabandið søguliga talað hevur sameint hesi ynskini, áhugamálini og romantisku kenslurnar hjá vaksnum saman við tørvirnar og rættindini hjá børnum, so setur hendan broytta definitiónin tey vaksnu upp ímóti børnum. Nú skulu vaksin og teirra kenslur takast fram um børnini. Úrslitið er, at tørvirnir og rættindini hjá børnum verða burturgloymd. Tað er hetta, sum reint logiskt hendir, tá ið kynsligi komplimentariteturin – og harvið nøring og barnauppaling – verður tikin burtur úr hjúnabandsdefinitiónini.

Taka vit kynsliga komplimentaritetin úr alment galdandi definitiónini av hjúnabandinum, so hava vit reint logiskt einki grundarlag longur fyri at siga, at hjúnabandið í ein neyðturviligan mun snýr seg um nøring og um barnauppaling.

Hetta hava vit eisini sæð í almenna kjakinum, sum hevur verið rundanum uppskotið at broyta hjúnabandslógina. So at siga eingin av teimum, sum hevur talað fyri at broyta hjúnabandslógina, hevur tosað nakað serligt um børnini.

Hetta er tað, vit í Ja til hjúnabandið óttast. Vit óttast tær avleiðingar, sum kunnu standast burturúr tí. Og vit halda okkum samstundis kunna síggja summar av teimum avleiðingunum longu nú. Seinastu 40-50 árini er hjúnabandið minkað í tign og virðing í vesturlendskum londum, og tað hevur havt ringar fylgjur við sær. Fleiri og fleiri børn verða fødd uttan fyri hjúnaband – í nógvum førum fødd einligum mammum – og uppliva tí minni av tí tryggleika og støðufesti, sum hjúnabandið kann skapa. Fleiri og fleiri hjúnabond verða syndrað, tí at hjúnaskilnaður gerst meira og meira vanligur og góðtikin – og hetta setur djúp spor í tey børn, sum ofta liggja ímillum. Í dag er breið semja, um at kynsligur aktivitetur ikki einans hoyrir heima í hjúnabandinum, eins og hildið varð fyrr, og tí er tað vorðið gerandiskostur, at gentur gerast við barn í tannárunum – ofta uttan fyri parlag yvirhøvur – umframt at útbreiðslan av meira og minni vandamiklum kynssjúkum er økt nógv. Mett verður, at 40-50 milliónir fosturtøkur verða framdar árliga kring knøttin, og gransking vísir, at kvinnur fáa fostur tikin í avgerandi mun orsakað av vantandi fíggjarligum tryggleika – einum tryggleika, sum hjúnabandið kann hava við sær. Samstundis er fátækradømi – serstakliga fyri kvinnur og børn – vaksið í takt við, at fólk velja hjúnabandið frá. At vaksa upp uttan fyri eitt kærleiksfult hjúnaband ímillum síni biologisku foreldur er sambært serfrøðingum korrelerað við verri kropsliga og sálarliga heilsu, verri úrslit í skúlanum og á arbeiðsmarknaðinum, kriminalitet og rúsevnismisnýtslu.

Tað eru sjálvandi ikki tey, sum vilja giftast við sama kyni, sum hava gingið á odda fyri hesi gongd. Hetta hava vit hinskyndu megnað at gjørt sjálv. Men vandin við at broyta hjúnabandslógina, so at tvey av sama kyni kunnu giftast – og harvið útihýsa børnunum og familjuni frá hjúnabandinum – er, at tignin og virðingin fyri hjúnabandinum minkar enn meir. Og soleiðis verður ein hjúnabandsfatan, sum raðfestir ynski og kenslur hjá vaksnum fram um tørvir og rættindi hjá børnum, ritað í stein, og gerst hon partur av okkara lógarverki.

Fyri at taka samanum, so er tað í áhugamálunum hjá okkum øllum, men fyrst og fremst okkara børnum, sum eru okkara framtíð, at hjúnabandið verður vart og varðveitt. Vit meta, at tað at broyta hjúnabandið, so tvey av sama kyni kunnu giftast, og soleiðis logiskt talað útihýsa nøring og barnauppaling, umboðar eitt afturstig, eitt stig skeiva vegin fyri okkara samfelag. Og tí vilja vit heita á Trivnaðarnevndina og á Føroya Løgting annars at atkvøða ímóti hesum uppskotinum.

Takk fyri!

Lyle Shelton um “Hvat ‘javnrættindi’ kosta”

Published on by Admin

Hin 13. desembur, 2015, helt australski Lyle Shelton fyrilestur í Skúlanum við Løgmannabreyt. Ja til hjúnabandið skipaði fyri og evnið var, “Hvat ‘javnrættindi’ kosta”. Her er upptøkan av fyrilestrinum.

Aftaná fyrilesturin, setti Arni Zachariassen honum spurningar, sum vóru innkomnir. Hygg her.

Samkyndur: Hjúnabandslógin diskriminerar ikki

Published on by Admin2 viðmerkingar

Paddy Manning, ið hevur verið samkyndur alt tað, hann minnist, var ein av forsprákarunum á “Nei-síðuni”, tá fólkaatkvøða var um hjúnabandslógina í Írlandi í vár. Manning vaks upp í einum Írlandi, sum var serstakliga illviljað mótvegis samkyndum. Tí upplivdi Manning diskriminatión á egnum kroppi. M.a. var løgreglan eftir honum og handtók hann, tí at hann var samkyndur. Tá var Manning ungur, einsamallur og ræðsluligin – og henda uppliving mundi gjørt enda á honum.

Írland er nógv broytt seinastu áratíggjuni, og Manning heldur, at samkynd hava góð kor í Írlandi í dag. Men kortini fær hann ikki frið. Orsøkin er, at hann er ímóti at broyta hjúnabandslógina. Forsprákarar fyri broyting kunnu ikki góðtaka hetta og skýra hann tí at vera “ein samkyndur, ið hatar seg sjálvan”.  Og so verður hann sjálvandi eisini stemplaður sum homofobur. Hetta eru dømi um nógv nýtta retorikkin, sum ikki megnar at skilja ímillum homofobi og øðrvísi hugsanir. Einaferð segði Manning tí speiskliga: “Ja, eg eri homofobur, og eg skríggi, hvørja ferð eg gangi framvið speglinum.”

Undan fólkaatkvøðuni kundi tað síggja út til, at “Nei-síðan” bert var ein minniluti – men ikki sambært Manning. “Tey eru mong, sum eru samd við mær í hesum máli, men tey tora ikki at siga nakað, tí at “Ja-síðan” við sínum hóttanum fær tey at tiga. Men vit skulu ikki lata okkum ræða av slíkum hóttanum. Vit skulu ikki vera bangin fyri teimum, sum skræða “Nei”-plakatirnar niður, tí soleiðis eigur eitt átak ikki at ganga fyri seg,” segði Manning avgjørdur.

Men tað vóru ikki bert plakatir, sum blivu skræddar niður. “Familjufyritøkur lata aftur. Yrkisleiðir hjá fólki eru í vanda. Og vit fáa at vita, at katólskir skúlar skulu undirvísa næmingum við støði í hjúnabandsfatanini hjá myndugleikunum. Hesum eiga vit ikki at atkvøða fyri,” segði hann.

Hjúnabandið snýr seg ikki bert um tvey fólk, sum “elska” hvørt annað, men um ein mann og eina kvinnu, sum binda seg til at fáa og uppala børn saman… At siga, at samkynd parløg eru øðrvísi enn hjúnabandið millum mann og kvinnu, er tí ikki at diskriminera.

Í kjakinum undan fólkaatkvøðuni segði forsætisráðharrin í Írlandi, Enda Kenny, at hann tók fult undir við samkyndum hjúnabandi, og at stjórnin fór at virka fyri at broyta hjúnabandslógina. Men Manning bað Kenny um at halda stjórnini burtur frá at bøta um tað, sum ikki var brotið. “Fólk giftast av ymiskum orsøkum, men heilt grundleggjandi hava vit hjúnabandið, tí at hjúnabandið hevur eitt ávíst endamál og ger eitt týðandi arbeiði – ikki bert fyri einstaklingar, men fyri samfelagið.”

Manning legði dent á, at samkynd parløg eru øðrvísi enn hjúnabond. “Hjúnabandið snýr seg ikki bert um tvey fólk, sum “elska” hvørt annað, men um ein mann og eina kvinnu, sum binda seg til at fáa og uppala børn saman. Hjúnabandið snýr seg í grundini um børn og at geva hesum børnum rætt at vera hjá sínum biologisku foreldrum. At siga, at samkynd parløg eru øðrvísi enn hjúnabandið millum mann og kvinnu, er tí ikki at diskriminera,” segði hann.

Í grundini biður samkynt hjúnaband okkum um at síggja burtur frá veruleikanum, tí at her verður ikki hugsað um, at børn hava rætt til eina mammu og ein pápa.

Eisini segði Manning, at ein broyting av hjúnabandslógini ávirkar spurningin um ættleiðing. “Verður hjúnabandslógin broytt, so kunnu vit ikki longur í sambandi við ættleiðing velja familjuna við mammu og pápa fram um familjuna við tveimum av sama kyni. Hetta er ikki rættvíst yvir fyri børnunum, og tí skulu vit atkvøða ímóti,” legði hann dent á.

Forsprákarar fyri broyting vildu vera við, at teirra stríð var fyri mannarættindum, men sambært Manning snúði átakið seg bert um rættindi hjá einum ávísum bólki. “Tit hava uttan iva lagt til merkis, at hetta átak hevur verið miðsavnað um tey vaksnu. Forsprákarar hava skotið upp, at burðurmammur skulu vera í miðdeplinum í familjulógini, og tað vísir, at rættindi hjá vaksnum verða tikin fram um rættindi hjá børnum. Í grundini biður samkynt hjúnaband okkum um at síggja burtur frá veruleikanum, tí at her verður ikki hugsað um, at børn hava rætt til eina mammu og ein pápa. Men eitthvørt barn hevur rætt til eitt náttúrligt lív.”

Um vit broyta hjúnabandið, so siga vit sum samfelag, at… kynsliga eindin hjá manni og kvinnu ikki er øðrvísi enn eindin hjá tveimum monnum ella tveimum kvinnum. Tað er tó ein sannroynd, at bert tann fyrsta av hesum eindum kann hava avkom við sær, og tað vísir týðiliga, at hesin boðskapur er ósannur.

Dr. John Murray, formaður fyri The Iona Institute, ið virkar til frama fyri hjúnabandi og átrúnaði í samfelagnum, segði: “Kjakið snýr seg í veruleikanum um, hvussu týdningarmikið vit halda tað vera, at eitt barn hevur eina mammu og ein pápa í mun til tveir pápar ella tvær mammur… Um vit broyta hjúnabandið, so siga vit sum samfelag, at hesi viðurskifti ikki hava nakran týdning. Tá siga vit í grundini, at kynsliga eindin hjá manni og kvinnu ikki er øðrvísi enn eindin hjá tveimum monnum ella tveimum kvinnum. Tað er tó ein sannroynd, at bert tann fyrsta av hesum eindum kann hava avkom við sær, og tað vísir týðiliga, at hesin boðskapur er ósannur. Ymisk viðurskifti eiga heilt einfalt at verða viðgjørd á ymiskan hátt. Hjúnabandslógin brýtur tí ikki nakra meginreglu um javnrættindi.”

Samkyndur er ímóti at broyta hjúnabandslógina

Published on by Admin

Hann er samkyndur, og hann er ímóti at broyta hjúnabandslógina. Tú las rætt. Hann er ímóti at broyta hjúnabandslógina – og sum agnostikari grundar hann ikki sína meining á Bíbliuna. Navnið er Keith Mills, og hann er íri.

Jú, tað ber til at vera ímóti at broyta hjúnabandslógina uttan at vera kristin. Í Føroyum tykist hetta ikki at vera fatanin. Kjakið verður lýst sum eitt stríð millum konservativar bíbliutrúgvar føroyingar á tí einu síðuni og meiri liberalar føroyingar á hini síðuni. Hesa fatan hevði ein serfrøðingur í tíðindasending í KVF á Ólavssøku eisini, og viðkomandi setti kjakið upp sum trúgv mótvegis løgfrøði.

So einfalt er málið kortini ikki. Tað er Keith Mills eitt dømi um.

Út frá dagsins kjaki kanst tú kortini spyrja: er Keith Mills ímóti mannarættindum? Ynskir hann ikki at fáa somu rættindi sum tey hinskyndu? Svarið er, at hann ikki heldur, at hetta er ein spurningur um javnrættindi, tí samkynd parløg kunnu viðurkennast á aðrar hættir enn gjøgnum hjúnabandslógina.

Av tí at forsprákarar vanliga gera hjúnabandslógina til ein spurning um javnrættindi, gerst kjakið ofta harðmælt. Hetta fekk Keith Mills at kenna á egnum kroppi, tá hann í sambandi við fólkaatkvøðuna um hjúnabandslógina, sum varð hildin í Írlandi fyrr í ár, traðkaði fram og segði sína meining. “Fyri meg var luttøkan í hesum kjaki sum at koma út úr skápinum eina ferð aftrat. Men tað hevur stóran týdning at traðka fram og greiða frá tí, sum ein er sannførdur um, tí at ov mong hava valt at tiga orsaka av hóttanum.”

Hjúnabandið er ikki ein máti at viðurkenna ymisk onnur sambond millum vaksin… Øll vita, at hjúnabandið næstan altíð snýr seg um børn, men tá myndugleikarnir ynskja at broyta hjúnabandslógina, so broyta teir í grundini eina lóg, sum snýr seg um familjuna.

Á fólkaatkvøðuni atkvøddi Mills nei. “Børn hava uppiborið sína mammu og sín pápa, har tað er gjørligt. Í mínum eygum snýr hjúnabandið seg fyrst og fremst um børnini og familjuna. Hjúnabandið er ikki ein máti at viðurkenna ymisk onnur sambond millum vaksin. Fólkaatkvøðan snýr seg um børnini. Øll vita, at hjúnabandið næstan altíð snýr seg um børn, men tá myndugleikarnir ynskja at broyta hjúnabandslógina, so broyta teir í grundini eina lóg, sum snýr seg um familjuna,” leggur hann dent á.

Av tí at Mills er sannførdur um, at broytingin í grundini snýr seg um børn, so heldur hann, at álvarsligir trupulleikar fara at stinga seg upp, um hjúnabandslógin fer at fevna um tvey av sama kyni. “Um samkyndir menn sum eg skulu fáa børn, so mugu teir antin ættleiða ella nýta burðurmammur. Tá burðarmammur verða nýttar, verða børnini gjørd til brúkslutir. Hesin framferðarháttur setir tørvin hjá teimum vaksnu hægri enn rættindini hjá børnum. Tað førir eisini við sær, at børn verða bíløgd, og lívmøður verða leigaðar. Vit síggja í øðrum londum, hvussu fløkjasligt hetta kann gerast. Mál viðvíkjandi burðarmammum enda í rættinum, og spurnartekin má tá setast við, hvar áhugin er fyri at tryggja børnunum so góð kor sum til ber,” sigur hann.

Um tú atkvøður fyri uppskotinum hjá stjórnini, so sigur tú í grundini, at ongin munur er á eindini millum mann og kvinnu ella tveir menn ella tvær kvinnur. Men tað er munur á hesum sambondum, og tað er skeivt at siga nakað annað. Tað er ikki ein spurningur um betri ella verri. Tað er ein spurningur um at viðurkenna mun og at heiðra ymiskleikan.

Henda broyting í hjúnarbandslógini førir eisini við sær, at ongin munur verður hildin at vera millum kynini. “Um tú atkvøður fyri uppskotinum hjá stjórnini, so sigur tú í grundini, at ongin munur er á eindini millum mann og kvinnu ella tveir menn ella tvær kvinnur. Men tað er munur á hesum sambondum, og tað er skeivt at siga nakað annað. Tað er ikki ein spurningur um betri ella verri. Tað er ein spurningur um at viðurkenna mun og at heiðra ymiskleikan. Tað er láturligt at siga, at ongin munur er,” heldur Mills.

Keith Mills leggur upp til, at vit mugu síggja øðrvísi upp á javnrættindi. “Sonn javnrættindi viðurkenna ymiskleikan. Og sonn javnrættindi føra ikki til, at man tilvitað tekur rættin at hava eina mammu og pápa frá børnum.”

Sonn javnrættindi viðurkenna ymiskleikan. Og sonn javnrættindi føra ikki til, at man tilvitað tekur rættin at hava eina mammu og pápa frá børnum.

Tað er ikki av tilvild, at hjúnabandið er ímillum mann og kvinnu

Published on by Admin

Fyri mong tykist tað løgið og tilvildarligt at siga, at hjúnabandið bert er nakað, sum kann vera ímillum eina kvinnu og ein mann. Tað er tó kanska ikki so løgið, at mong hugsa soleiðis, tí vit liva í einum heimi, sum opið hevur sett grundleggjandi spurningar við siðbundnar kynsligar hugflokkingar og ikki minst moral í skjótt 50 ár. Kravið um, at hjúnabandslógin skal skilmarka hjúnabandið sum “hinskynt”, kennist beinleiðis diskriminerandi og órættvíst fyri tann, sum trýr – til dømis – at menniskju kunnu skifta kyn.

Men tað er ikki av tilvild, at hjúnabandið – sambært mongum nú á døgum og næstan øllum næstan allastaðni fyrr – er ímillum mann og kvinnu.

Hjúnabandið er ein heildarumfevnandi eind av konu og manni. Í hjúnabandinum elska kona og maður hvørt annað, og tey samliva í øllum. Einki øki í teirra tilveru fellur uttan fyri hjúnabandið. Tað er hetta, sum “heildarumfevnandi” merkir. Eisini kynsliga elska tey hvørt annað. Og hjúnabandið fevnir um náttúrliga eginleikan hjá konu og manni, sum elska hvørt annað kynsliga, at nørast, og tað skal veita hesum náttúrliga eginleika bestu karmar. Nøring er tí eitt av íbornu málunum við kynsligum kærleika.

Hinskyndur kærleiki er serligur. Tí bara við hinskyndum kærleika fylgir nøring við.

Men vit liva í eini tíð, har tøkni hevur gjørt skilnað ímillum kynsligan kærleika og nøring. Og í ein ávísan mun er hetta gott. Tað er gott, at pør fara tilætlað fram, tá ið tey fáa sær børn. Gott, bæði fyri børnini og fyri parið. Men av tí at henda tøkni er vorðin púra vanlig í okkara hugaheimi, tykist tað lætt hjá okkum at gloyma, at nøring er tað, sum tað kynsliga í ein grundleggjandi mun snýr seg um. Henda gloymska tykist vera ein av frágreiðingunum um, hví so mong halda, at kærleiki er kynsleysur. Nøring er ikki longur ein neyðturviligur partur – ella møguleiki – av kærleikanum ímillum tvey. Hvat er tað tá, sum ger hinskyndan kærleika so serligan? Og, víðari, hinskynt hjúnaband?

Men hinskyndur kærleiki er serligur. Tí bara við hinskyndum kærleika fylgir nøring við. Eitthvørt barn, sum verður føtt, er úrslit av samanrenningini millum eina eggkyknu og eina sáðkyknu.

Nøring nýtist ikki at hava nakað við kærleika at gera. Men tað er best – fyrst og fremst fyri barnið, men eisini fyri mammuna og pápan – at nøring hendir í einum kærleiksfullum samanhangi. Tá eru møguleikarnir størstir fyri, at barnið verður føtt inn í teir tryggu og støðuføstu karmarnar, ið tað hevur tørv á fyri at trívast og mennast. Møguleikarnir fyri, at mamman verður stuðlað í avbjóðandi tíðini bæði fyri og eftir føðing, eru eisini betri. Og tá pápin knýtir seg at júst hesi eindini, fer hann ikki út og ger aðrar kvinnur við barn. Umframt at vera til góða nyttu hjá bæði barni og mammu, rænir hann soleiðis ikki fleiri børn og mammur fyri tann tryggleika og tað støðufesti, sum hann í hjúnabandinum kann vera við til at byggja.

Børn hava rætt til síni foreldur. Tað sigur grein 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST.

Børn hava rætt til síni foreldur. Tað sigur grein 9 í barnarættindasáttmálanum hjá ST. Men um eitt samfelag avger, at tað er moralskt gott, at hjúnaband eisini umfatar tvey av sama kyni, so byrjar hetta samfelag at máða støðið undan hesum grundleggjandi rætti hjá børnum. Tí samkynd pør kunnu ikki nørast náttúrliga. Og sigur eitt samfelag haraftrat, at tað er moralskt gott at geva samkyndum rætt til familju, so verður tað eisini sagt at vera moralskt gott at gera børn meira ella minni foreldraleys. Av tí at samkynd pør ikki kunnu fáa síni egnu børn, fara børnini, sum samkynd pør kunnu uppala, neyðturviliga altíð at hava eitt ella tvey onnur foreldur. Hetta gevur teimum tveir møguleikar: at vaksa upp partvíst foreldraleys ella heilt foreldraleys.

Við hesum er ikki sagt, at samkynd foreldur ikki kunnu vera góð foreldur. Øll foreldur, uttan mun til til kynsliga orientering, vilja gera sítt allar besta fyri síni børn. Serliga í sambandi við ættleiðing, eru samkynd foreldur uttan iva betur fyri barnið, enn tey biologisku høvdu verið. Í veruleikanum snýr hetta seg ikki um hvussu góð foreldur samkynd pør kunnu vera ella ikki. Tað snýr seg um tað foreldrið, sum eitt barn, ið verður alt upp av einum samkyndum pari, neyðturviliga fer at mangla. Sum samfelag mugu vit hugsa okkum ógvuliga væl um, áðrenn vit tveita biologisku eindina, sum hjúnabandið søguliga hevur varðað um, út sum ta best egnaðu at uppala síni egnu børn.

At broyta hjúnabandslógina er tí nógv meira enn ein avgreiðsluspurningur.

Tað hevur víðfevndar avleiðingar bæði samfelagsliga og sálarliga at gera hjúnabandið kynsneutralt. Tað at nørast og vaksa í tali er, uttan mun til um tú ert kristin teist ella sekulerur darwinist (ella okkurt har ímillum ella okkurt heilt annað), partur av tí, sum øll tilveran snýr seg um. At gera tað á ein hátt, sum tryggjar bestu umstøður fyri børn og foreldur, er ein moralsk skylda. Gjøgnum øldir og áratúsund hava samfeløg hildið kynsliga komplementerandi, hinskynda hjúnabandið verið ta eindina, sum veitir júst hesar bestu umstøðurnar. Tí er eitt hjúnaband, sum ikki hevur nøring neyðturviliga tengt at sær, eitt spildurnýtt hugskot sæð við søguligum eygum. Eitt samfelag ger tí øllum væl við at fara ógvuliga varliga fram, tá slíkir nýggir og í veruleikanum óroyndir stovnar skulu gerast partur av lógarverkinum. At broyta hjúnabandslógina er tí nógv meira enn ein avgreiðsluspurningur.

Talufrælsi – eisini tá vit tosa um hjúnabandslógina

Published on by Admin

“Ein og hvør hevur rætt til talufrælsi.” (Evropeiski mannarættindasáttmálin, § 10)

Mikumorgunin 7. januar 2015 stendur uttan iva eftir í minninum hjá flestu føroyingum. Henda morgun varð redaktiónin hjá franska satirublaðnum, Charlie Hebdo, fyri yvirgangsálopi. 12 fólk doyðu, og fleiri onnur vórðu særd. Al-Qaeda átók sær ábyrgdina av yvirgangsálopinum. Orsøkin til álopið var at finna í islamkritiska hugburðinum hjá satirublaðnum, sum nøkur ár frammanundan endurprentaði víðagitnu tekningarnar av Muhammed profeti, umframt at blaðið regluliga gav út sínar egnu tekningar av honum.

Næstu dagarnar vóru miðlarnir á tremur við tíðindum úr Fraklandi. Milliónir av fólkum – teirra millum føroyingar – tóku slagorðið Je suis Charlie (“Eg eri Charlie”) til sín, og harvið vístu tey virðing fyri og samkenslu við teimum, ið lótu lív fyri talufrælsið.

Heima í Føroyum ávirkaði sorgarleikurin nógv. KVF gjørdi nógv burturúr við bæði at senda eitt tíðindafólk til París og at gera eykasendingar um evnið. Í Degi & Viku segði ein nevndarlimur í Føroysk Miðlafólk, at “Myndugleikarnir mugu geva talu- og skrivifrælsinum so góðar umstøður, sum til ber. Verja og hjúkla um tað so væl, sum til ber. Og allastaðni royna ikki at avmarka tað,” tí, sum hann segði, “Hetta er eitt virði í okkara fólkaræði.”

Tey, sum eru ímóti at broyta hjúnabandslógina, verða ofta skýrd trongskygd, homofobisk og mannahatsk.

Hóast føroysku miðlarnir og mong onnur leggja so stóran dent á talu- og skrivifrælsið, so kann ein kortini seta spurnartekin við, um føroyingar í veruleikanum eru fyri talu- og skrivifrælsi í verki. Hóast støðan í Føroyum sjálvandi er nógv øðrvísi enn tað, sum hendi í París, so tykist tó mangan, at fólk ikki rúma meiningum hjá øðrum, og serliga tá ið trupul og kensluborin evni verða tikin fram. Besta dømið man vera, tá ið prátið fellur á okkurt, sum hevur við samkynd at gera og í hesum døgum serliga spurningin um at broyta hjúnabandslógina.

Inntil miðskeiðis í 90’unum vóru føroyingar mest sum samdir um, at sjálvandi skuldu samkynd ikki hava møguleika at giftast ella skrásetast í parlagi. Men í dag, gott 20 ár seinni, kann tað vera so mikið trupult at hava hesa meining, at fá tora at úttala seg alment. Ákoyringarnar frá í øllum førum nøkrum av teimum, sum eru fyri samkyndum lívsstíli, eru jú nógvar og mangan ljótar. Tey, sum eru ímóti at broyta hjúnabandslógina, verða ofta skýrd trongskygd, homofobisk og mannahatsk. Her má tó leggjast aftrat, at nøkur av hesum seinnu eisini kunnu brúka orð og setningar mótvegis samkyndum, sum høvdu verið betri ósøgd.

Hvat er hent? Hvussu ber tað til, at vit í dag á tí einu síðuni – næstan í tráð við tað, sum Voltaire segði: “Eg eri ósamdur við tær, men eg vil doyggja fyri tín rætt at siga tína meining” – leggja ógvuliga stóran dent á talu- og skrivifrælsið, meðan vit samstundis kalla tey, sum vit eru ósamd við, fyri bæði eitt og annað og harvið í grundini hótta tey til at tiga?

Hvar er talufrælsið í okkara fólkaræði? Hvar er virðingin fyri øðrvísi sjónarmiðum?

Fyri at taka eitt ítøkiligt dømi um støðuna í Føroyum nýtist einum bert at hugsa um alt kjakið og øsingina, sum stóðst av bønartiltakinum á Vaglinum 29. august. Hóast hjúnabandið bert var ein lítil partur av bønarskránni, so var tað hetta, sum festi eld í millum føroyingar. Onkur valdi enntá at gera eina samanbering millum hetta tiltak, sum er ein grundlógartryggjaður rættur, og fríggjadagsbønina hjá prestastýrinum í Iran. Júst hvussu hetta skuldi skiljast, er ikki heilt greitt, men kortini er tað ein snildur máti at fáa fólk at lata vera við at siga sína meining. Tí hvør ynskir at verða samanborin við muslimsku leiðararnar í Iran, sum bæði pína og avrætta tey, sum trúgva nakað annað enn teir?

Her verða vit noydd at spyrja: hvar er talufrælsið í okkara fólkaræði? Hvar er virðingin fyri øðrvísi sjónarmiðum? Hevði tað ikki verið betri, um Føroyar vóru rúmligari? Og at føroyingar, tá ósemja er um okkurt, viðgjørdu øðrvísi sjónarmið við virðing heldur enn við at niðurgera og køva tey? Og munnu vit øll ikki av hjarta vilja Føroyum tað besta, hóast vit eru ósamd um nøkur týðandi og kensluborin mál?

Svarið er nokk jú. Latið okkum tí geva talufrælsinum sítt rætta pláss í okkara samfelagskjaki, eisini tá vit tosa um hjúnabandslógina.

Um alt er hjúnaband, so er einki hjúnaband

Published on by Admin

Í Zimbabwe fara tey skjótt at gevast at brúka sítt egna gjaldoyra. Í seinasta lagi síðst í septembur skulu borgarar býta gomlu zimbabwesku dollararnar um við amerikanskar dollarar, sum er mest brúkta gjaldoyra í suðurafrikanska landinum. Zimbabweski dollarin hevur so at siga onki virði longur. Og orsøkin til tað er inflatión. Tá ið inflatiónin í Zimbabwe var hægst, í endanum á 2008, var hon uppi á 231.000.000%. Nú fært tú fimm amerikanskar dollarar fyri 175 kvadrilliónir (175,000,000,000,000,000) zimbabweskar.

Inflatiónin hendi, tí forsetin Robert Mugabe fór at prenta pengar sum svar uppá eina fíggjarliga kreppu. Men meira pengar eru, minni verdir eru teir. Og til endans er inflatiónin so høg, at teir einki virði hava.

Spurningurin um hjúnabandið – heilt ítøkiliga, hvat hjúnabandið er – er glóðheitur í vesturheiminum í dag. Ein meiriluti av vesturlendskum londum, teirra millum Danmark, Bretland og Amerika, hava broytt hjúnabandslógina, so at hjúnabandið ikki longur er ímillum kvinnu og mann einans, men eisini tveir limir av sama kyni. Rópt verður hart um javnrættindi umframt tað órættvísi og mismun, sum siðbundna hjúnabandsfatanin umboðar. Handan hesi rópini goymir seg ein nýggj fatan av hjúnabandinum, sum er øðrvísi og meira avmarkað enn tann siðbundna og gongur, tá samanum kemur, ímóti henni. Ein fatan, sum miðsavnar seg um sterku kenslurnar hjá einstøkum menniskjum. Tey, ið eru forelskað og fegin vilja giftast, tey eiga at sleppa at giftast. Tað er tað, sum hjúnabandið snýr seg um.

Verður pilkað við eitt gjaldoyra, so missir tað virði. Tað sama er galdandi fyri hjúnabandið.

Hetta gongur ímóti siðbundnu hjúnabandsfatanini, sum í øldir hevur bundið saman tvey, í eini heildarumfatandi eind av kroppi og huga, til eitt lívslangt og trúfast samlív, sum millum annað hevur nøring og uppaling av børnum neyðturviliga tengd at sær.

Verður pilkað við eitt gjaldoyra, so missir tað virði. Tað sama er galdandi fyri hjúnabandið. Pilka vit við hjúnabandið, er vandi fyri, at tað missir sítt virði. Inflatión kemur í stovnin. Og alt fer út at koyra.

Tú skalt ikki leita leingi eftir meira høpisleysu avleiðingunum av hesi hjúnainflatiónini. Forsprákarar skjóta nú upp hjúnaband ímillum menniskju og tólmenni, millum menniskju og kelidjór, menniskju og telduspælspersónar, menniskju og Eiffel torn. Fólk skulu eisini sleppa at giftast við fleiri enn einum persóni, við sær sjálvum, ella familjulimum. Og hví skal hjúnabandið vara alt lívið? Tíðaravmarkað royndarhjúnabond er kanska nakað fyri tey ótolnu.

Heimspekingurin Edward Feser, sum sipar til øll hesi eksotisku hjúnabondini, vísir á, at tað eru ikki tey, sum ganga inn fyri siðbundna hjúnabandinum, sum skulu harmast um hesa løgnu gongdina. Tað eru hinvegin tey, sum eru fyri “hjúnajavnaði”, sum í veruleikanum hava nakað at harmast um. Hjúnainflatión, sigur Feser,

“lækkar fullkomiliga virði, sum hjúnaspjaldrið hevur, og máðar tí alt støðið undan endamálinum við rørsluni fyri “hjúnajavnaði”, sum var at gera samkynd parløg virðilig við at seta hjúnaspjaldrið á tey.”

Og um inflatión soleiðis kemur í hjúnabandið, hvat er so vunnið?

Feser heldur á fram:

“Tað at víðka nýtsluna av orðinum “hjúnaband”, so tað eisini dekkar ymisk eksotisk parløg, ger ikki hesi parløgini meira virðilig, júst á sama hátt sum tað at geva øllum børnunum í [skúlanum] próvtalið 12 ikki økir um vitanina ella styrkir førleikarnar hjá næmingunum. Í sambandi við tað fyrra eins væl og tað seinna so fara summi fólk óivað at hugsa: “Sum tað er fitt! Eg gleðist teirra vegna!” Men fá fara í álvara at halda, at eksotisku parløgini hava nær námind somu virðiligheit, sum siðbundna hjúnaidealið hevur, líka lítið sum tey veruliga halda, at øll børnini í [skúlanum] nú duga yvir miðal.

So eins og næmingurin við 12-talinum, sum knappliga uppdagar, at hansara avrik komu av støðumetsinflatión, fara forsprákarar fyri “hjúnajavnaði” kanska skjótt at undra seg og spyrja, um teirra sigur ikki var ein innantómur av slagnum.”

Um vit sleppa siðbundnu fatanini av hjúnabandinum og byrja at pilka við hana, hvat forðar so fyri, at hjúnabandið ikki blívur til annað enn eina kontraktlóggávu við einum fínari navni? Og um inflatión soleiðis kemur í hjúnabandið, hvat er so vunnið? Tí um alt er hjúnaband, so er einki hjúnaband.

Javnrættindi til fleirgiftu?

Published on by Admin1 viðmerking

Í greinini “Øll hava rætt til hjúnaband” varð víst á, at ósemjan um hjúnabandslógina í veruleikanum ikki snýr seg um rættvísi og javnrættindi, men um, hvat hjúnabandið er fyri nakað.

Tað er ikki einans í nýggjari tíð, at ósemja hevur verið um, hvat hjúnabandið er, og hvønn tað skal vera galdandi fyri. Í 1860’unum gjørdi amerikanska kongressin lógir, sum gjørdu tað ólógligt at vera giftur við fleiri í senn. Orsøkin til hetta var, at í Utah-økinum vóru mong, sum praktiseraðu fleirgiftu, soleiðis at menn giftust við fleiri kvinnum – í samsvari við táverandi mormonska trúgv. Mormonar stríddust ímóti lógunum og grundaðu sína støðu á átrúnaðarligt frælsi. Og tá ið teirra søk varð løgd fyri hægstarætt í 1878, váttaði hægstirættur: tað skuldi ikki vera loyvt at vera giftur við fleiri í senn. Hjúnabandið skuldi vera ímillum eina kvinnu og ein mann. Í dóminum varð m.a. grundgivið við, at hjúnabandið millum mann og kvinnu er týdningarmesti liðurin í samfelagnum, og at samfelagið í stóran mun er grundað á hjúnabandið.

Um hjúnalag skal fevna um tvey av sama kyni, við javnrættindum sum orsøk, er so nøkur orsøk at siga, at tað ikki eisini skal vera galdandi fyri trý ella fleiri, sum saman eisini ynskja somu rættindi?

Í juni í ár avgjørdu fimm av nýggju limum í hægstarætti, at eingin statur í USA kann forða tveimum av sama kyni at giftast. Ein kundi so spurt, um hesi fimm eisini skuldu staðfest, at fleirgifta skal vera loyvd sum fullgyldugt hjúnaband. Tí hetta var ikki einans eitt ynski í 19. øld. Í dag eru eisini fleiri, sum ynskja fleirgiftu; har tað antin er ein persónur, sum er giftur við fleiri í senn, ella trý ella fleiri í einum felags hjúnabandi. Nógv dømi eru um hesi. Eitt dømi er tríggjar kvinnur í Massachussetts, sum – tó at tær ikki hava loyvi at giftast – høvdu brúdleypsdag, liva saman sum giftar, og hava fingið ein løgfrøðing at luta arvin javnt. Hóast tær ikki eru lógliga giftar, siga tær, at tær síggja seg sum giftar.

Um spurningurin um hjúnaband einans snýr seg um javnrættindi og  rættvísi, er so nøkur orsøk til at nokta hesum sama rætt? Um hjúnalag skal fevna um tvey av sama kyni, við javnrættindum sum orsøk, er so nøkur orsøk at siga, at tað ikki eisini skal vera galdandi fyri trý ella fleiri, sum saman eisini ynskja somu rættindi? Broyta vit hjúnabandið eina ferð, so kunnu vit saktans gera tað fleiri ferðir.

Nógvar góðar orsøkir eru fyri at varðveita hjúnabandið sum verandi millum mann og kvinnu. Siðbundna hjúnabandið er ikki vorið siðbundið av ongum. Heldur ikki er tað tilevnað av onkrum átrúnaðarligum valdsharrum. Eins og hægstirættur í USA viðurkendi í 1878, er hjúnabandið ein grundsteinur í samfelagnum. Við hjúnabandinum sum grundarlagi gevur kjarnufamiljan børnum bestu korini at mennast og vaksa upp í. Og tí eru myndugleikarnir áhugaðir í hjúnabandinum. Tað ber til at draga einstakar kanningar fram, sum vísa á sera ymisk úrslit. Men sum heild prógva samfelagsvísindi seinastu mongu árini júst hetta.

Ynskir man at umbroyta hjúnabandið, tí man kallar tað javnrættindi, so er eingin orsøk at avmarka tað til tvey, sum ynskja sær javnrættindi.

Fara vit at broyta grundarlagið undir hjúnabandinum til ein spurning um javnsett rættindi til at vera saman, bara tí at man ynskir tað, so er eitt stórt fet tikið ímóti at gera hjúnabandið týdningarleyst. Hetta sæst í londum, ið longu hava framt hesa grundleggjandi broyting. Tá er hjúnabandið ikki annað enn ein kontraktlóggáva við einum fínari navni. Og ynskir man at umbroyta hjúnabandið, tí man kallar tað javnrættindi, so er eingin orsøk at avmarka tað til tvey, sum ynskja sær javnrættindi. Um javnrættindi er lyklaorðið, so kann tað líka so væl gevast trimum ella fleiri, sum ynskja sær hesa kontraktlóggávuna, av tí at tey elska hvørt annað.

Og tá er lítið eftir.

(Les ein samandrátt av Reynolds vs. United States 1878 her.)

Hví eru myndugleikarnir áhugaðir í hjúnabandinum?

Published on by Admin1 viðmerking

Børn hava tað betri, um tey vaksa upp við einum pápa.

Tað heldur Barack Obama eftir øllum at døma. Sum amerikanski forsetin sjálvur greiðir frá í virðisløntu bókini, Dream From My Father, so er tað trupult at vaksa upp uttan ein pápa. Og tað ger lívið truplari. Avbjóðingarnar gerast fleiri og størri. Pápadagin, 15. juni í 2008, segði Obama forseti soleiðis í eini røðu:

Vit kenna hagtølini: Børn, sum vaksa upp uttan ein pápa eru fimm ferðir so sannlík at liva í fátækradømi og at gera brotsgerðir, níggju ferður so sannlík at gevast í skúlanum, og tjúgu ferðir so sannlík at enda í geglinum. Sannlíkindini eru størri fyri, at tey fara at hava atferðartrupulleikar ella at rýma heimanífrá, ella sjálv at gerast foreldur í tannárunum. Og grundarlagið undir okkara nærsamfelagi gerst veikari av tí sama.

Barack Obama er sjálvur prógv fyri, at eingin lagna er ritað í stein. Tey eru nógv, sum hóast álvarsamar avbjóðingar, klára seg framúr væl. Og tað er alt rós vert. Men tað hevði verið betri um pápin var har.

Tí tað er best fyri børn at vaksa upp í einum heimi, har bæði teirra biologisku foreldur liva í einum góðum hjúnabandi.

Tí tað er best fyri børn at vaksa upp í einum heimi, har bæði teirra biologisku foreldur liva í einum góðum hjúnabandi.

Child Trends, ið er ein amerikanskur stovnur, sum granskar í barnavælferð, tók samanum soleiðis:

Tað er ikki bara tað, at tvey foreldur eru til staðar … men tað, at tvey biologisk foreldur eru til staðar, tykist stuðla menningini hjá børnum. …

Gransking vísir greitt, at familjuformur hevur týdning fyri børn, og at tann familjuformurin, sum hjálpir børnum mest, er familjan, har tvey biologisk foreldur liva í einum hjúnabandi uttan stórvegis stríð. Børn í familjum, har bert annað av foreldrunum er til staðar, børn, sum verða fødd ógiftari mammu, og børn í stjúkfamiljum ella familjum, har foreldrini liva saman ógift, eru í størri vanda at fáa vánalig úrslit. … Tað er tí vert, fyri barnsins skyld, at stuðla sterkum, haldgóðum hjúnabondum ímillum biologisk foreldur. (s. 1 og 6)

Breið semja er um hetta í samfelagsvísindaligari gransking: tað, sum er best fyri børn, er, tá teirra biologisku foreldur liva saman í einum góðum hjúnarbandi.

Sunn børn gerast sunn vaksin, og sunn vaksin skapa sunn samfeløg.

Og tað er tí, at myndugleikarnir eru áhugaðir í hjúnabandinum. Tað er ikki tí, at teir hava nakran serligan áhuga í romantikki ella forelskilsi. Teir eru áhugaðir í børnum. Ella, teir eru áhugaðir í, at nýggir borgarar í samfelagnum fáa tey allarbestu korini at vaksa upp í. At úrslitið av framleiðsluni av nýggjum borgarum, fyri at brúka eina mekaniska mynd, verður tað besta, sum til ber. Sunn børn gerast sunn vaksin, og sunn vaksin skapa sunn samfeløg.

Í ljósinum av hesum er tað ikki eitt gott hugskot at broyta hjúnabandslógina. Tí tá gerast biologisk foreldur og náttúrligi, kynsligi komplimentariteturin, ið tey umboða, bert ein valmøguleiki av fleiri. Nøring er av náttúru ómøgulig hjá einum samkyndum pari, og tí fer eitthvørt barn, sum veksur upp hjá einum samkyndum pari, altíð at sakna annað (eins og í eftirgjørdum gitnaði) ella bæði (í sambandi við ættleiðing) av sínum biologisku foreldrum. Og tvær kvinnur ella tveir menn kunnu ikki bjóða einum barni tað sama, sum ein kvinna og ein maður kunnu.

Tískil eiga myndugleikarnir at stuðla tí familjuforminum, sum gevur børnum best kor. Hesin er siðbundna hjúnabandið.

Tað stendur einum og hvørjum føroyingi frítt at skipa síni familjuviðurskifti soleiðis, sum hon ella hann hevur hug til. Tað frælsið, innanfyri rímilig og lóglig mørk, eiga myndugleikarnir at tryggja. Børn kunnu klára seg væl, hóast truplar umstøður. Og øll foreldur gera sítt besta, uttan mun til hvønn familjuform, tey skipa seg í. Men granskingin lýgur ikki: Ikki allir familjuformar geva eins góð úrslit. Tískil eiga myndugleikarnir at stuðla tí familjuforminum, sum veitir børnum best kor. Hesin er siðbundna hjúnabandið.